ILHAN TANIR
Hurriyet Daily News, February 24, 2009
Washington, DC. The Obama administration did not waste any time to move swiftly to change the foreign policy settings and the US Secretary of State, Mrs. Hillary Clinton’s East Asia trip was a test drive to see some components of this new equation. The various reports, commentaries and discussions in the US Capitol tell us that, the new administration’s appointing special representatives and envoys, reminiscent of the Bill Clinton years, will somewhat subside the long-established Secretary of State’s weight in crucial regions and conflicts around the world. The new US special representative Richard Holbrook takes on Afghanistan-Pakistan and South Asia; former Senate Majority leader and the special envoy George Mitchell Israel-Palestine and Middle East. Furthermore, as Rodger Baker of Stratfor Global Intelligence pointed out recently, managing by and large China strategy will also fall to Vice President Joe Biden.
Last week, Clinton’s first foreign visit was discussed at the Brookings Institution, a Washington, DC think tank. After the lengthy discussion, I asked the moderator Dr. Richard C. Bush III, Director, Brooking’s Center for Northeast Asian Policy Studies, how he would comment on Hillary’s not dropping into Afghanistan during her first foreign visit to the region. After all, Obama has made it profusely clear how important Afghanistan was to his administration. Dr. Bush’s response was even more startling. According to him, Hillary was not going to visit Afghanistan in order not to undercut Holbrook’s future policy attempts and prospects in the region. I addressed the same question to Dr. Seth Jones, Georgetown University professor and who just came back from the region and co-author of a working paper called “Securing Afghanistan: Getting on track” which is published within last week by the United States of Institute of Peace, respected bipartisan organization. Dr. Jones gave me a similar answer after a different conference here in DC, that the new administration has a range of actors and region distribution policy, and since Holbrook is already in the region visiting Afghanistan and Pakistan, Mrs. Clinton visited other East Asia countries. Thus, it seems, the Secretary of State’s visit to Afghanistan is being given up for making more room for the new envoy to the region.
Transatlantic economic bilateral relationships is another part of the new equation that is expected to furthermore weaken the traditional State Secretary’s weight in the American foreign policy making arena. Dr. David M. Lampton, Director of China Studies and Dean of Faculty at Johns Hopkins’ SAIS, touched on this shifting dynamic of the equipoise at the Brookings’ discussion. On the one hand, China’s dependency on America’s export market, on the other America’s investors and bankers’ addiction to China’s growth and other economic issues make China-US relations and other America’s transatlantic bilateral relationships stay strongly focused on trade and finance. And plausibly America’s economic actors, such as the Department of Commerce and Trade, Treasury, gaudy new White House economic tsars and even the FED will occupy much space in this context in the coming years.
In addition to these newly created foreign policy actors and rapidly altering dynamics, the Department of Defense and Pentagon need to be put in the milieu. Former Defense Secretary Donald Rumsfeld’s undiminished power-tallying struggle, recent wars and ever-increased budget power carried these two players’ maneuvering capability to the limits as much to taper the State Department’s policy-making capability.
The Obama Administration has been ear-piercing about how different they are from the previous administration when it comes to foreign affairs as well. While this discrepancy in tone allows the Obama administration to start with a new page and gives advantages to rub out some of the worst memories of the recent past, it also burdens American foreign policy players to deal with the mounting expectations in a variety of countries. Let’s take the new hymn of Obama’s foreign relation policy of ‘listening’. Balbina Y. Hwang, Adjunct Lecturer, Georgetown University, was asking: listening to who and how much? And how you are going to listen to many competing countries of various disparate wishes and satisfy them?
In recent times, hearing America’s decreasing soft and hard power in unlike corners of the world became just a usual jingle. With its stretching military power in the two wars, economic crises and the worst reputation, it seems that the Obama administration’s new ‘listening-singing’ motto came in right on time. In fact, this newly embraced stance is the valley where America eventually was going to arrive. I interpret that the new foreign adjustments just made this landing elegantly easier.
Multi-dimensional vs. One-dimensional
This new equation of American foreign policy approach, as anticipated, has implications for Turkish foreign policy outlook. If Turkish Prime Minister’s top foreign adviser Dr. Ahmet Davutoglu’s multi-dimensional foreign policy strategy is to be followed, first of all, the Turkish Foreign Ministry needs to employ a reality check to its logistic infrastructure. The ministry can start with recognizing the scarcity of the number of Turkish diplomats. Turkey has only about a total of a thousand diplomats and when one compares this small number with a same sized European country, a dire reality hits the faces. If Turkey wants to play big in her region with ostentatious strategic depth adage, she has to walk the walk beside talk the talk and start training many more diplomats.
The second, if Turkey fancies to utilize Obama's new foreign policy venue in favor of Turkish foreign policy goals, it must be understood that the new 'listening-talking' buzz comes with its encumbrances. One of the first give-and-take issues will be very likely Afghanistan in this new era of American-Turkish relationship. Very recently, I had a conversation with the president of the Turkish-American Council, Amb. James Holmes at the Gulenist Rumi Forum in Washington, DC. I asked him why Turkish administration and Turkish General Staff are so averse to sending any additional troops to Afghanistan since it has the second biggest standing army within NATO. One of the reasons Amb. Holmes had given to me was: unpopularity of sending combat troops to foreign countries in the eyes of Turkish public. Though it must be understood that, Afghanistan will be equally important to Obama’s Administration as Iraq was to Bush’s, and the Obama Administration will do everything to get more/any help that they can dig up from the transatlantic alliances. It is very prone that this more troops question will be also brought before the Turkish interlocutors. These interlocutors better start calculating their responds and the potential results of these counters sooner than later.
As Dr. Bush and Dr. Seth eloquently summarized to me the importance of the newly created regional US envoys and dynamics, Turkey also ought to spend some time to think how they can resound with this new canvas. It has been increasingly flagrant that the Turkish diplomatic negotiating role between Syria and Israel is more appreciated by the Westerners as day go by; while the recent Davos incident has weakened Turkey’s independent broker role for the Israeli-Palestine peace process at the same time. I have heard much praise about Turkish mediator diplomatic exertion between Syrians and Israelis for the last few weeks in Washington, DC and many abandoned their hostile deportment to the Turkish effort on this issue. For instance, last week, several well respected Israel, Syria and Middle East experts in different panels here in Washington, DC corroborated that the man, Benjamin Netanyahu, who is given the job to create the new Israeli government, is indeed very eager about peace talks with Syria rather than Palestine. Thus, Turkey still can enforce its expediency in Syrian-Israeli dialog in the near future and hope that this stance might erase the fraction of Davos’ ghastly image. In addition, the new US envoy to the Middle East, George Mitchell is reported to visit Turkey in the coming week and this might be another opportunity to touch the right tones by Turkish officials in Ankara.
The life with Obama in a real world has started and the blood that dribbled out of the sheep that were slaughtered in lieu of him in small village in Van, Eastern city of Turkey, has dried. President Obama did not have a chance to call his counterparts in Ankara until nearly a month since he was inaugurated. He called Palestine leader Mahmoud Abbas along with Egypt, Israel, and Jordan leaders the first day he was in the office. Though there is a happy chanting in Turkish media for this Obama call to Turkish leaders, in fact this belated call might be seen as a dire foretell implication about Turkey’s relative magnitude for sober eyes.
Joe Biden, the Vice President and the president of the Senate, and about all of the other American Congress Democratic leaders’ foreign policy postures might come very haughty to the traditional Turkish stances. Before we are getting into a might-be US-Turkish nerve-racking phase, Turkish policy makers need to search out ‘risk management’ locution out of dictionaries and try to asses would be damage control policies in advance. Setting up a new crises team and making ready alternative B and C plans for potential menacing scenarios would be a start. These indemnity plans should be in play because Turkish politicians recently have proven from the top-down that they are not very good when it comes to edgy circumstances. What is worse; they might have to encounter loads of these tense moments before long and if their spines are found not to be made of steel, this time Turkey might find herself in the streets of one-dimensional wonders that was certainly not wished-for.
Tuesday, February 24, 2009
Türkiye Karmasıklasan Amerikan Dıs Politika Denklemiyle Çalısmayı Ögrenmeli
-HURRIYET DAILY NEWS'DE, 24 SUBAT GUNU YAYINLANAN MAKALEMIN TURKCESI-
ILHAN TANIR
Washington, DC. Obama yönetimi özellikle dıs politika alanında hızlı bir yeni yapılanma ile ise basladı. Bu yeni yapılanmanın Türk disislerince yakından takip edilmesi ve gerekirse üzerinde çalısılarak en iyi nasıl sonuç alınması gerekliligi tartısılması gerekiyor. Amerikan Dısisleri Bakanı Hillary Clinton’ın Japonya’dan baslayarak sırasıyla Endonezya, Güney Kore ve Çin’i içine alan gezisi, yeni yönetimin dıs politika sürücü testi özelliginde.
En bastaki izlenim su; Obama yönetiminin, Bill Clinton yönetimi dıs politika stiline benzetilen özel elçi ve temsilcilikleri atama yolunu tutması, Hillary ve Amerikan Dısisleri Bakanlıgının önümüzdeki dönemde önemli dıs politika konularında ve bölgelerinde bizzat politika yapıcı konumdan uzaklastıgı anlamına gelmekte. Eski Büyükelçi Richard Hollbrook Dogu Asya özel temsilcigi ile Afganistan, Pakistan, Hindistan ve diger bölge ülkeleri üzerinde, aynı sekilde Amerikan Senatosu eski Çogunluk lideri George Mitchell de, İsrail ve Filistin basta olmak üzere, Ortadogu özel delegesi olarak, bu bölge ülkelerine yönelik politika yapımında önemli söz sahibi olan görevliler haline geldiler. Öte taraftan Washington, DC’deki son haberlere göre, Baskan Yardımcısı Joe Biden’ın da Çin politikalarında birinci elden söz sahibi olacak olması, Hillary’nin daha geriden bu politikaları ‘organize’ ve ‘esgüdümü’ rolüne çekilecegi görüntüsünü güçlendiyor.
Washington, DC’nin önemli düsünce kuruluslarından olan Brookings Enstitüsünde, geçtigimiz hafta, Hillary Clinton’un yapacagı Dogu Asya gezisini tartısmak üzere yapılan toplantıdan sonra, tartismayı yöneten Brookings’in Kuzeydogu Asya Politikaları Merkezi direktörü Richard C. Bush’a tartısmada gündeme gelmeyen bir soru yönelttim. Sorum: Obama’nın geçmisten beri Afganistan’ın öncelikli konumuna atıfta bulunmasına ragmen, kendi Dısisleri Bakanının bolge ulkelerini kapsayan bu ilk yurtdısı gezisinde neden Afganistan’ı ziyaret etmedigi idi. Bush’un cevabı beni daha da çok sasırttı: bunun nedeninin bu bölgeye yakında gidecek olan, ve bu bölgeden birinci derecede sorumlu olan özel temsilci Holbrook’un öneminin azaltılmaması için alınmıs olabilecegini söyledi. Ayni soruyu iki gun sonra baskentteki baska bir toplantida bu sefer Afganistan uzmani ve Georgetown Universitesinde profesorluk yapan Dr. Seth Jones’a yonelttim. Jones’da baska kelimelerle ayni cevabi verdi: Amerikan disisleri politika kurumundaki yeni dinamikler ve gorev paylasimlari nedeniyle Hillary’nin bu ulkelere ziyaretinin gereginin kalmadigini soyluyordu. Amerikan Dısisleri Bakanının, oncelikli kabul edilen bir ülkeye ziyareti dahi, yeni temsilcinin önünün kapatabilecegi endisesiyle yapılmıyordu.
Amerikan dıs politikasındaki bu yeni yapılanmanın dısında, daha da derinlesen ekonomik kriz ile birlikte transatlantik iliskilerde ekonomik iliskilerin ve dolayısıyla ekonomiden sorumlu görevlilerin ve kurumların agırlıgı da daha da artacak gibi. Örnegin, Dr. David M. Lampton, Johns Hopkins Üniversitesi Uluslararası iliskiler Calismaları Rektörü ve Çin konuları direktörü, Brookings Enstitüsünde yukarıda bahsi geçen toplantıda yaptıgı konusmada Amerikan-Çin iliskilerini tartısırken, özellikle denklemin bu kısmıni vurguluyordu. Bir tarafta Çin’in Amerikan pazarına olan bagımlılıgı, diger tarafta ise Amerikan yatırımcılarının Çin’nin büyümesine olan ihtiyacı, Amerika-Çin iliskilerini ve daha benzer diger ulke iliskilerini ekonomik odaklı halde tutmakta. Obama Beyaz Saray’ının Bas Ekonomi danismani Larry Summers, henüz liderini bulamamıs Amerikan Ticaret Bakanlıgı, Hazine Bakanlıgı ve atanması Amerikan Senatosu tarafından henuz tasdik edilmedigi dönemde Çin’in düsük paritede tutulan para politikasını elestiren Hazine Bakanı Tim Geithner’in Çin’le olan ikili iliski denklemindeki agırlasan rolleri, Foggy Bottom’ı daha da geriye itecek diger nedenler.
Degisim Nereye Kadar?
Obama yönetiminin önceki yönetiminden farklı oldugunu devamlı ve üstüne basa basa ısrarla her fırsatta dile getirmesi, muhatap ülkelerde de birçok beklentilerin olusmasına neden olmus durumda. Bu durum yeni Amerikan yönetimine, geçmis 8 yılda yorulmus ve yıpranmıs birçok iliskiye yeniden baslama sansı verse de, bir diger taraftan da yine ayni ekibe, bu artan beklentileri de karsılama ödevi yüklemis durumda. Örnegin su aralar Amerikan dıs politikasınin en büyük mantralarından biri, Amerikan dıs politika yapıcılarının bundan sonra ‘dinlemeye’ önem verecegi. Dinlemek, Georgetown Universitesi profesoru Balbina Hwang’in usteledigi gibi, neyi, ne kadar dinleyecek ABD? Ve muhatap oldugu bunca farklı rakip ülkelerin hangi birini dinlediginde kendisine söyleneni yaparak mutlu edebilecek?
Ayrıca yukarıda saydıgımız çok bilinmeyenli denklemin içine bir de eski Savunma Bakanı Donald Rumsfeld’in azalmayan güç arayısı, yıllar boyu artan bütçesi ve süregelen savaslarla dıs politika alanında manevra alanını devamlı artıran Amerikan Savunma Bakanlıgı ve Pentagon’u da eklemek gerekiyor.
Bu aralar Washington, DC’de katıldıgım her toplantıda duydugum Amerika’nın uzun zamandır harcadıgı askeri ve politik kapitalinin artık ona her yerde rahatça hareket imkanını vermedigi. Irak ve Afganistan’da yıgılan Amerikan ordusu, ya bizdensin ya da onlardan dayatması ile sogutulan arkadaslıklar ve son olarak ekonomik krizin sarstıgı imaj ile tökezleyen Amerika, Obama yönetimi ile birlikte tam da ihtiyacı olan barıs ve beraberlik mesajları vermeye, konusup-dinlemekten dem vurmaya basladı. Aslına bakılırsa bir açıdan, Amerikadaki yönetim degisikliginden gelen bu yeni açılım ve yaklasım tarzı, etkisi azalan süper gücün eninde sonunda akacagı vadi idi. Bir anlamda o vadiye daha vakur ve hızlı inmis oldu Amerika Obama’nın seçilmesiyle.
Türkiye yeni denkleme ne kadar hazır?
Amerikan dıs politikasında yasanan yeni gelismeler Türkiye için de yeni analizler gerektirmekte ve bunun Türk dıs polikası yapıcıları tarafından inceden inceye dikkatle not edilip edilmedigi henüz bilinmemekte. Örnegin, Türkiye önümüzdeki dönemde Basbakan Erdogan’ın basdanısmani Dr. Ahmet Davutoglu’nun simdiye kadar çokça tartısılmıs olan strarejik derinlikli dıs politikasını takip etmek istiyorsa, öncelikle Türk Dısisleri Bakanlıgında ‘reality check-gerçeklik testi’ nin uygunlanması gerekiyor. Turkiye’nin toplam dısisleri diplomatlarının sayısı bin civarında ve bu sayı, aynı büyüklükteki diger Avrupa ülkeleri ile karsılastırıldıgında komik denebilecek kadar az. Bu kadar az sayıdaki dısisleri diplomat sayısının öncelikle bu çok yönlü dıs politika hedeflerini ne kadar mümkün kılacagı, hem de hızla degisen öteki ülkelerdeki denklemleri ne kadar izleyebilecegi, büyük bir soru isareti.
Türkiye, Obama yönetiminin çok yönlü ve konusan-dinleyen dıs politika aktörlerini iyi anlamak ve bu yeni denklemi kendi lehine çevirmek istiyorsa, bu beraberligin getirecegi yüklere de ortak olmaya ciddi sekilde hazırlanması gerekiyor. Bu yük paylasımı konusu ilk etapta Afganistan’da karsımıza çıkacak gibi görünüyor. Gulencilerin Washington, DC’de bulunan Rumi Forum’da yakınlarda konustugum Amerikan-Türk Konseyi baskanı Emekli Büyükelçi James Holmes’a neden Türk hükümetinin ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin Afganistan’a daha fazla güc göndermekde çekinceli davrandıgını sordum. Büyükelçi Holmes’ın saydıgı nedenlerden biri de yabancı bir ülkeye carpısacak asker göndermenin Türkiye’de popüler olmadıgı idi. Su çok iyi bilinmeli ki, önümüzdeki dönemde, Bush yönetimi için Irak ne demekse, Obama yönetimi için de Afganistan o demek olacak. Obama ve Amerikan dıs politika aktörleri, bu konuda koparabilecekleri bütün yardımı müttefiklerinden koparma derdindeler. Bu istek güçlü bir sekilde Türkiye’nin de önüne gelebilir ve Türkiye’nin simdiden bu bölgeye yeni güç gönderip göndermeyecegini ve verecegi cevabın ne türlü sonuçlar doguracagını tartısmaya baslaması gerekiyor.
Dr. Richard Bush ve Seth Jones’un bana özetledigi gibi, önümüzdeki dönemde, atanan yeni özel temsilci ve elçilerin atandıkları bölgelerdeki önemi Dısisleri Bakanını dahi ikinci plana atabilecek kadar guclu olacak ve görevleri hakkında bu kisiler hem Amerikan Dısisleri Bakanlıgına hem de Ulusal Güvenlik Takımına karsı sorumlu olacaklar. Türk Dısislerinin üzerinde kafa yorması gereken baska bir denklem parçası da bu yeni muesseseler. Türkiye’nin bu yeni moda özel temsilcilerle en yakın zamanda irtibata geçmesi ve aynı sekilde irtibatta kalması gerekliligi. Turkiye’nin Suriye ile Israil arasindaki arabulucuk calismalari hakkinda ozellikle son haftalarda, Baskentin bircok platformunda ovunc ve alkislar duyulmakta. Ote yanda, Davos’taki son çıkısin kotu etkileri duyulmaya devam etmekte. Dinledigim bircok Ortadogu uzmani, Israil’de yeni hukumet kurmakla gorevlendirilen Benjamin Netanyahu’nun bir Suriye baris gorusmelerine, Filistin baris gorusmelerinden daha sicak baktigi yonunde. Bundan dolayi, Turkiye, yarida kalmis arabulucuk calismasini, taraflarin yardimiyla baslatabilirse, Davos’taki korkutucu imajini da duzeltme yoluna gidebilir. Ayrica, simdiye kadar Türkiye’ye ugramaya vakit bulamamis olan Amerikan Ortadogu özel temsilcisi George Mitchell’in yakinlarda gerceklesek Turkiye ziyareti, bu mesajların verilmesi için de iyi bir fırsat gibi durmakta.
Obama ABD Baskanı olarak yemin ettikten ancak bir ay kadar sonra Türkiye liderlerini aramak için vakit bulabildi. Filistin Devlet Baskanı Abbası’ı ilk gün, birçok bölge ülke liderlerini ilk hafta içinde aramaya vakit bulan yönetimin, Türkiye’yi sıralamanın arkalarına itelemesi, kabul edilsin veya edilmesin, bir mesaj niteligi tasır. Ayrica gerek Baskan Yardımcısı Joe Biden, gerekse Amerikan Kongresindeki hemen bütün önemli Demokrat Parti liderleri, Türkiye’yi ilgilendiren bircok hassas konuda, Türkiye’nin geleneksel politikalarını alt üst edebilecek açılara sahip oldukları bilinmeli.
Obama adına sevincle kesilen kurbanların kanı kurudu ve gerçek hayata baslandı. Sinirleri gerecek birçok konunun üst üste gelecegi ve tartısılacagı bir döneme yakınlasıyoruz. Bu döneme girmeden, Türk dıs politikasının kokpitinde görev yapanların kemerlerini baglaması, yeni riskler yaratmak yerine risk yönetimi kavramlarını sözlükten çıkararak yeniden üzerinde calismaya baslamaları gerekiyor. Yukarıda anlatmaya çalıstıgımız gibi, Amerika’nın dıs politika denklemi daha da karmasıklasıyor. Bu yeni denklemi okuyacak, bire bir oynayacak ve çıkabilecek kötü sonuçlara karsı simdiden B ve C planlarını hazırlayacak bir kriz ekibine, olabilecek krizler henuz ortaya cikmadan, her zamankinden daha çok ihtiyaç var. Alternatifsiz politika yönetimi Türkiye’yi çok yakın zamanda içinde çıkısını bulamayacagı sokaklara itebilir.
ILHAN TANIR
Washington, DC. Obama yönetimi özellikle dıs politika alanında hızlı bir yeni yapılanma ile ise basladı. Bu yeni yapılanmanın Türk disislerince yakından takip edilmesi ve gerekirse üzerinde çalısılarak en iyi nasıl sonuç alınması gerekliligi tartısılması gerekiyor. Amerikan Dısisleri Bakanı Hillary Clinton’ın Japonya’dan baslayarak sırasıyla Endonezya, Güney Kore ve Çin’i içine alan gezisi, yeni yönetimin dıs politika sürücü testi özelliginde.
En bastaki izlenim su; Obama yönetiminin, Bill Clinton yönetimi dıs politika stiline benzetilen özel elçi ve temsilcilikleri atama yolunu tutması, Hillary ve Amerikan Dısisleri Bakanlıgının önümüzdeki dönemde önemli dıs politika konularında ve bölgelerinde bizzat politika yapıcı konumdan uzaklastıgı anlamına gelmekte. Eski Büyükelçi Richard Hollbrook Dogu Asya özel temsilcigi ile Afganistan, Pakistan, Hindistan ve diger bölge ülkeleri üzerinde, aynı sekilde Amerikan Senatosu eski Çogunluk lideri George Mitchell de, İsrail ve Filistin basta olmak üzere, Ortadogu özel delegesi olarak, bu bölge ülkelerine yönelik politika yapımında önemli söz sahibi olan görevliler haline geldiler. Öte taraftan Washington, DC’deki son haberlere göre, Baskan Yardımcısı Joe Biden’ın da Çin politikalarında birinci elden söz sahibi olacak olması, Hillary’nin daha geriden bu politikaları ‘organize’ ve ‘esgüdümü’ rolüne çekilecegi görüntüsünü güçlendiyor.
Washington, DC’nin önemli düsünce kuruluslarından olan Brookings Enstitüsünde, geçtigimiz hafta, Hillary Clinton’un yapacagı Dogu Asya gezisini tartısmak üzere yapılan toplantıdan sonra, tartismayı yöneten Brookings’in Kuzeydogu Asya Politikaları Merkezi direktörü Richard C. Bush’a tartısmada gündeme gelmeyen bir soru yönelttim. Sorum: Obama’nın geçmisten beri Afganistan’ın öncelikli konumuna atıfta bulunmasına ragmen, kendi Dısisleri Bakanının bolge ulkelerini kapsayan bu ilk yurtdısı gezisinde neden Afganistan’ı ziyaret etmedigi idi. Bush’un cevabı beni daha da çok sasırttı: bunun nedeninin bu bölgeye yakında gidecek olan, ve bu bölgeden birinci derecede sorumlu olan özel temsilci Holbrook’un öneminin azaltılmaması için alınmıs olabilecegini söyledi. Ayni soruyu iki gun sonra baskentteki baska bir toplantida bu sefer Afganistan uzmani ve Georgetown Universitesinde profesorluk yapan Dr. Seth Jones’a yonelttim. Jones’da baska kelimelerle ayni cevabi verdi: Amerikan disisleri politika kurumundaki yeni dinamikler ve gorev paylasimlari nedeniyle Hillary’nin bu ulkelere ziyaretinin gereginin kalmadigini soyluyordu. Amerikan Dısisleri Bakanının, oncelikli kabul edilen bir ülkeye ziyareti dahi, yeni temsilcinin önünün kapatabilecegi endisesiyle yapılmıyordu.
Amerikan dıs politikasındaki bu yeni yapılanmanın dısında, daha da derinlesen ekonomik kriz ile birlikte transatlantik iliskilerde ekonomik iliskilerin ve dolayısıyla ekonomiden sorumlu görevlilerin ve kurumların agırlıgı da daha da artacak gibi. Örnegin, Dr. David M. Lampton, Johns Hopkins Üniversitesi Uluslararası iliskiler Calismaları Rektörü ve Çin konuları direktörü, Brookings Enstitüsünde yukarıda bahsi geçen toplantıda yaptıgı konusmada Amerikan-Çin iliskilerini tartısırken, özellikle denklemin bu kısmıni vurguluyordu. Bir tarafta Çin’in Amerikan pazarına olan bagımlılıgı, diger tarafta ise Amerikan yatırımcılarının Çin’nin büyümesine olan ihtiyacı, Amerika-Çin iliskilerini ve daha benzer diger ulke iliskilerini ekonomik odaklı halde tutmakta. Obama Beyaz Saray’ının Bas Ekonomi danismani Larry Summers, henüz liderini bulamamıs Amerikan Ticaret Bakanlıgı, Hazine Bakanlıgı ve atanması Amerikan Senatosu tarafından henuz tasdik edilmedigi dönemde Çin’in düsük paritede tutulan para politikasını elestiren Hazine Bakanı Tim Geithner’in Çin’le olan ikili iliski denklemindeki agırlasan rolleri, Foggy Bottom’ı daha da geriye itecek diger nedenler.
Degisim Nereye Kadar?
Obama yönetiminin önceki yönetiminden farklı oldugunu devamlı ve üstüne basa basa ısrarla her fırsatta dile getirmesi, muhatap ülkelerde de birçok beklentilerin olusmasına neden olmus durumda. Bu durum yeni Amerikan yönetimine, geçmis 8 yılda yorulmus ve yıpranmıs birçok iliskiye yeniden baslama sansı verse de, bir diger taraftan da yine ayni ekibe, bu artan beklentileri de karsılama ödevi yüklemis durumda. Örnegin su aralar Amerikan dıs politikasınin en büyük mantralarından biri, Amerikan dıs politika yapıcılarının bundan sonra ‘dinlemeye’ önem verecegi. Dinlemek, Georgetown Universitesi profesoru Balbina Hwang’in usteledigi gibi, neyi, ne kadar dinleyecek ABD? Ve muhatap oldugu bunca farklı rakip ülkelerin hangi birini dinlediginde kendisine söyleneni yaparak mutlu edebilecek?
Ayrıca yukarıda saydıgımız çok bilinmeyenli denklemin içine bir de eski Savunma Bakanı Donald Rumsfeld’in azalmayan güç arayısı, yıllar boyu artan bütçesi ve süregelen savaslarla dıs politika alanında manevra alanını devamlı artıran Amerikan Savunma Bakanlıgı ve Pentagon’u da eklemek gerekiyor.
Bu aralar Washington, DC’de katıldıgım her toplantıda duydugum Amerika’nın uzun zamandır harcadıgı askeri ve politik kapitalinin artık ona her yerde rahatça hareket imkanını vermedigi. Irak ve Afganistan’da yıgılan Amerikan ordusu, ya bizdensin ya da onlardan dayatması ile sogutulan arkadaslıklar ve son olarak ekonomik krizin sarstıgı imaj ile tökezleyen Amerika, Obama yönetimi ile birlikte tam da ihtiyacı olan barıs ve beraberlik mesajları vermeye, konusup-dinlemekten dem vurmaya basladı. Aslına bakılırsa bir açıdan, Amerikadaki yönetim degisikliginden gelen bu yeni açılım ve yaklasım tarzı, etkisi azalan süper gücün eninde sonunda akacagı vadi idi. Bir anlamda o vadiye daha vakur ve hızlı inmis oldu Amerika Obama’nın seçilmesiyle.
Türkiye yeni denkleme ne kadar hazır?
Amerikan dıs politikasında yasanan yeni gelismeler Türkiye için de yeni analizler gerektirmekte ve bunun Türk dıs polikası yapıcıları tarafından inceden inceye dikkatle not edilip edilmedigi henüz bilinmemekte. Örnegin, Türkiye önümüzdeki dönemde Basbakan Erdogan’ın basdanısmani Dr. Ahmet Davutoglu’nun simdiye kadar çokça tartısılmıs olan strarejik derinlikli dıs politikasını takip etmek istiyorsa, öncelikle Türk Dısisleri Bakanlıgında ‘reality check-gerçeklik testi’ nin uygunlanması gerekiyor. Turkiye’nin toplam dısisleri diplomatlarının sayısı bin civarında ve bu sayı, aynı büyüklükteki diger Avrupa ülkeleri ile karsılastırıldıgında komik denebilecek kadar az. Bu kadar az sayıdaki dısisleri diplomat sayısının öncelikle bu çok yönlü dıs politika hedeflerini ne kadar mümkün kılacagı, hem de hızla degisen öteki ülkelerdeki denklemleri ne kadar izleyebilecegi, büyük bir soru isareti.
Türkiye, Obama yönetiminin çok yönlü ve konusan-dinleyen dıs politika aktörlerini iyi anlamak ve bu yeni denklemi kendi lehine çevirmek istiyorsa, bu beraberligin getirecegi yüklere de ortak olmaya ciddi sekilde hazırlanması gerekiyor. Bu yük paylasımı konusu ilk etapta Afganistan’da karsımıza çıkacak gibi görünüyor. Gulencilerin Washington, DC’de bulunan Rumi Forum’da yakınlarda konustugum Amerikan-Türk Konseyi baskanı Emekli Büyükelçi James Holmes’a neden Türk hükümetinin ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin Afganistan’a daha fazla güc göndermekde çekinceli davrandıgını sordum. Büyükelçi Holmes’ın saydıgı nedenlerden biri de yabancı bir ülkeye carpısacak asker göndermenin Türkiye’de popüler olmadıgı idi. Su çok iyi bilinmeli ki, önümüzdeki dönemde, Bush yönetimi için Irak ne demekse, Obama yönetimi için de Afganistan o demek olacak. Obama ve Amerikan dıs politika aktörleri, bu konuda koparabilecekleri bütün yardımı müttefiklerinden koparma derdindeler. Bu istek güçlü bir sekilde Türkiye’nin de önüne gelebilir ve Türkiye’nin simdiden bu bölgeye yeni güç gönderip göndermeyecegini ve verecegi cevabın ne türlü sonuçlar doguracagını tartısmaya baslaması gerekiyor.
Dr. Richard Bush ve Seth Jones’un bana özetledigi gibi, önümüzdeki dönemde, atanan yeni özel temsilci ve elçilerin atandıkları bölgelerdeki önemi Dısisleri Bakanını dahi ikinci plana atabilecek kadar guclu olacak ve görevleri hakkında bu kisiler hem Amerikan Dısisleri Bakanlıgına hem de Ulusal Güvenlik Takımına karsı sorumlu olacaklar. Türk Dısislerinin üzerinde kafa yorması gereken baska bir denklem parçası da bu yeni muesseseler. Türkiye’nin bu yeni moda özel temsilcilerle en yakın zamanda irtibata geçmesi ve aynı sekilde irtibatta kalması gerekliligi. Turkiye’nin Suriye ile Israil arasindaki arabulucuk calismalari hakkinda ozellikle son haftalarda, Baskentin bircok platformunda ovunc ve alkislar duyulmakta. Ote yanda, Davos’taki son çıkısin kotu etkileri duyulmaya devam etmekte. Dinledigim bircok Ortadogu uzmani, Israil’de yeni hukumet kurmakla gorevlendirilen Benjamin Netanyahu’nun bir Suriye baris gorusmelerine, Filistin baris gorusmelerinden daha sicak baktigi yonunde. Bundan dolayi, Turkiye, yarida kalmis arabulucuk calismasini, taraflarin yardimiyla baslatabilirse, Davos’taki korkutucu imajini da duzeltme yoluna gidebilir. Ayrica, simdiye kadar Türkiye’ye ugramaya vakit bulamamis olan Amerikan Ortadogu özel temsilcisi George Mitchell’in yakinlarda gerceklesek Turkiye ziyareti, bu mesajların verilmesi için de iyi bir fırsat gibi durmakta.
Obama ABD Baskanı olarak yemin ettikten ancak bir ay kadar sonra Türkiye liderlerini aramak için vakit bulabildi. Filistin Devlet Baskanı Abbası’ı ilk gün, birçok bölge ülke liderlerini ilk hafta içinde aramaya vakit bulan yönetimin, Türkiye’yi sıralamanın arkalarına itelemesi, kabul edilsin veya edilmesin, bir mesaj niteligi tasır. Ayrica gerek Baskan Yardımcısı Joe Biden, gerekse Amerikan Kongresindeki hemen bütün önemli Demokrat Parti liderleri, Türkiye’yi ilgilendiren bircok hassas konuda, Türkiye’nin geleneksel politikalarını alt üst edebilecek açılara sahip oldukları bilinmeli.
Obama adına sevincle kesilen kurbanların kanı kurudu ve gerçek hayata baslandı. Sinirleri gerecek birçok konunun üst üste gelecegi ve tartısılacagı bir döneme yakınlasıyoruz. Bu döneme girmeden, Türk dıs politikasının kokpitinde görev yapanların kemerlerini baglaması, yeni riskler yaratmak yerine risk yönetimi kavramlarını sözlükten çıkararak yeniden üzerinde calismaya baslamaları gerekiyor. Yukarıda anlatmaya çalıstıgımız gibi, Amerika’nın dıs politika denklemi daha da karmasıklasıyor. Bu yeni denklemi okuyacak, bire bir oynayacak ve çıkabilecek kötü sonuçlara karsı simdiden B ve C planlarını hazırlayacak bir kriz ekibine, olabilecek krizler henuz ortaya cikmadan, her zamankinden daha çok ihtiyaç var. Alternatifsiz politika yönetimi Türkiye’yi çok yakın zamanda içinde çıkısını bulamayacagı sokaklara itebilir.
Tuesday, February 17, 2009
West Virginia, Washington, DC and Tunceli
-PUBLISHED IN HURRIYET DAILY NEWS ON FEBRUARY 17TH, 2009-
-HURRIYET DAILY NEWS'TE, 17 SUBAT 2009 TARIHINDE YAYINLANMIS MAKALEM-
WEST VIRGINIA
One of the most beloved presidents in American History, certainly, is John F. Kennedy, or JFK. He became the second youngest president in the tumultuous years of America. His administration’s economic programs were acknowledged as a foundation of “the longest sustained expansion since the second World War”. Kennedy became a hero with his forceful exertion on equal rights for all the American people and his visionary speeches. Though, how he became a nominee of his party is more relevant to today’s column.
In the book, “Kennedy vs. Humphrey, West Virginia, 1960: the pivotal battle for the democratic presidential nomination,” Dan B. Fleming, Jr. tells the story of John Kennedy’s dance with the West Virginia Primary Elections. Following the long primaries battle, the West Virginia election was crucial for JFK to clinch the nomination of the Democratic Party for the 1960 presidential elections. Kennedy, as a Roman Catholic, was against the Protestant candidate Hubert Humphrey in a dominantly Protestant State. He recognized this disadvantageous position and started to play good old politics. First, he used the religion card callously and swayed the Protestant voters that the real issue was the religious discrimination in American politics and he was a victim of it. The second and more forceful tool used was his family’s fortune to buy the votes, as many as possible.
In a book review: “Just Good Politics: The Life of Raymond Chafin, Appalachian Boss,” Raymond Chafin, an important democratic party chief in West Virginia explains candidly the voter bribing process during the W. Virginia primary. He says: “Voters willing to sell their ballot[s] ask a poll watcher for "assistance." By law, these poll watchers are from both parties. They "assist" the voter by casting the ballot for the slate he’s going to be paid to vote for and then signal outside the "house" that the vote had been cast, allowing campaign workers in the yard to make the promised payment.”
After the primary elections, former US President Harry Truman was quoted as saying “I don’t know how much it cost him [JFK’s father]; …, but he bought West Virginia, and that’s how his boy won...” Kennedy’s family fortune, funding promises to W. Virginia and the mighty campaigning machine helped him to win this important election and subsequently he sealed the nomination.
WASHINGTON, DC
The American Congress just passed the biggest stimulus package in its history to jolt its depressing economy. So far though, it seems the package makes no one happy. Even some of the liberal writers who have been very sympathetic of Obama for the last 2 years, now pound him, his stimulus package and also the nominees for his cabinet. For instance, this year’s Nobel Prize winning economist and New York Times columnist Paul Krugman has called the most recent rescue plan “inadequate”, “disappointing” and “settl[ing] for half measures.” It is reported that the Cato Institute, a libertarian think tank, collected signatures from 300 libertarian-leaning economists against the stimulus package to defy the Obama administration's pinnacle economists who are in favor of it.
Whoever expects Republican law and opinion makers to be more helpful and supportive in these intricate times of the American economy would be overly disappointed. Republican think tanks and many lawmakers have been hammering the plan even harder. The package did not receive a single vote from the House Republicans during the final voting. A report published by the Heritage Foundation, a conservative Washington, DC think tank, calls the plan a ‘festival of fiscal greed’ and labels many spending items as a part of a Democrat wish list. Some of them as cited by the Heritage Report include: “$4.8 million for a polar bear exhibit in Rhode Island; $13 million for Las Vegas to improve pedestrian access to a casino, $6 million for snowmaking equipment in Minnesota, etc.”
Various surveys show 37% to52% of American people support the package, though abundant observers see this list as a chance for Democrat lawmakers to shovel millions towards their campaign supporters and traditional supporter groups. The American economy needs a big joggling, and the Obama administration undoubtedly is just trying to do that. Nevertheless, every massive crisis has its own chances and windows of doing things that otherwise would not be possible. And despite all of the speechifying and frightening natters that the catastrophic end might be looming for America, the Democrat lawmakers with House speaker Nancy Pelosi as a leading figure are using this window for pleasing the long hungered Democratic constituencies.
TUNCELI
The nearing local elections bring some interesting occurrences in Turkey as well. AKP has been sweeping almost every single election since it came to power in 2002. And over the years, AKP’s local organizations have perfected different devices to integrate with the voters more intimately. According to recent news reports, the Governor of Turkey’s Eastern city, Tunceli, started to hand out an assortment of white appliances and sofa sets to the traditionally anti-AKP city. Though it seems the locals are having some difficulties utilizing these machineries. For instance, most of the people who receive these dishwashers do not have enough dishes to fill the machine, and the ones who receive washing machines may not have running water to use them, etc.
Additionally, the daily Radikal reports that these goods were supplied through businessmen who have links to the local AKP party organizations. Thus, AKP, with these offerings, achieves a few goals simultaneously: enriching the fellow party members and supporters, hoping to buy the locals’ votes and gaining new fronts, while not paying for these costly expenditures from the party chest. Former US president JFK was using his father’s fortune; our ruling party is using taxpayers’ kismet to buy votes and explains these activities as ‘social state policies.’ Oddly enough, none of the other Turkish cities have ever seen this ‘so called’ social state style of affairs so far.
There are still about 6 weeks to the local elections in Turkey. AKP plays hardball politics using its incumbency position, and every so often using it unethically. This is the kind of the politics played in different formats in every corner of the world and it is still the most effective way to bring the victory home.
One of the brightest politicians in American history, JFK, played old politics; the Obama administration with its flamboyant change mantra, is forced to play it at some grade and AKP participates in this hardball of politics as projected. All the same, there is still a slight distinction here: at least we do not see bribing at the ballots like 1960 West Virginia; possibly we witness it before hand like 2009 Nazimiye, Tunceli. If the opposition parties want to surmount AKP’s rasping old politics, they just need to get their acts together and work harder: much harder than the incumbent party.
Ilhan Tanir lives in Washington, DC and works for a private consulting firm as a Research Director. He can be reached at: tanir.ilhan@gmail.com
-HURRIYET DAILY NEWS'TE, 17 SUBAT 2009 TARIHINDE YAYINLANMIS MAKALEM-
WEST VIRGINIA
One of the most beloved presidents in American History, certainly, is John F. Kennedy, or JFK. He became the second youngest president in the tumultuous years of America. His administration’s economic programs were acknowledged as a foundation of “the longest sustained expansion since the second World War”. Kennedy became a hero with his forceful exertion on equal rights for all the American people and his visionary speeches. Though, how he became a nominee of his party is more relevant to today’s column.
In the book, “Kennedy vs. Humphrey, West Virginia, 1960: the pivotal battle for the democratic presidential nomination,” Dan B. Fleming, Jr. tells the story of John Kennedy’s dance with the West Virginia Primary Elections. Following the long primaries battle, the West Virginia election was crucial for JFK to clinch the nomination of the Democratic Party for the 1960 presidential elections. Kennedy, as a Roman Catholic, was against the Protestant candidate Hubert Humphrey in a dominantly Protestant State. He recognized this disadvantageous position and started to play good old politics. First, he used the religion card callously and swayed the Protestant voters that the real issue was the religious discrimination in American politics and he was a victim of it. The second and more forceful tool used was his family’s fortune to buy the votes, as many as possible.
In a book review: “Just Good Politics: The Life of Raymond Chafin, Appalachian Boss,” Raymond Chafin, an important democratic party chief in West Virginia explains candidly the voter bribing process during the W. Virginia primary. He says: “Voters willing to sell their ballot[s] ask a poll watcher for "assistance." By law, these poll watchers are from both parties. They "assist" the voter by casting the ballot for the slate he’s going to be paid to vote for and then signal outside the "house" that the vote had been cast, allowing campaign workers in the yard to make the promised payment.”
After the primary elections, former US President Harry Truman was quoted as saying “I don’t know how much it cost him [JFK’s father]; …, but he bought West Virginia, and that’s how his boy won...” Kennedy’s family fortune, funding promises to W. Virginia and the mighty campaigning machine helped him to win this important election and subsequently he sealed the nomination.
WASHINGTON, DC
The American Congress just passed the biggest stimulus package in its history to jolt its depressing economy. So far though, it seems the package makes no one happy. Even some of the liberal writers who have been very sympathetic of Obama for the last 2 years, now pound him, his stimulus package and also the nominees for his cabinet. For instance, this year’s Nobel Prize winning economist and New York Times columnist Paul Krugman has called the most recent rescue plan “inadequate”, “disappointing” and “settl[ing] for half measures.” It is reported that the Cato Institute, a libertarian think tank, collected signatures from 300 libertarian-leaning economists against the stimulus package to defy the Obama administration's pinnacle economists who are in favor of it.
Whoever expects Republican law and opinion makers to be more helpful and supportive in these intricate times of the American economy would be overly disappointed. Republican think tanks and many lawmakers have been hammering the plan even harder. The package did not receive a single vote from the House Republicans during the final voting. A report published by the Heritage Foundation, a conservative Washington, DC think tank, calls the plan a ‘festival of fiscal greed’ and labels many spending items as a part of a Democrat wish list. Some of them as cited by the Heritage Report include: “$4.8 million for a polar bear exhibit in Rhode Island; $13 million for Las Vegas to improve pedestrian access to a casino, $6 million for snowmaking equipment in Minnesota, etc.”
Various surveys show 37% to52% of American people support the package, though abundant observers see this list as a chance for Democrat lawmakers to shovel millions towards their campaign supporters and traditional supporter groups. The American economy needs a big joggling, and the Obama administration undoubtedly is just trying to do that. Nevertheless, every massive crisis has its own chances and windows of doing things that otherwise would not be possible. And despite all of the speechifying and frightening natters that the catastrophic end might be looming for America, the Democrat lawmakers with House speaker Nancy Pelosi as a leading figure are using this window for pleasing the long hungered Democratic constituencies.
TUNCELI
The nearing local elections bring some interesting occurrences in Turkey as well. AKP has been sweeping almost every single election since it came to power in 2002. And over the years, AKP’s local organizations have perfected different devices to integrate with the voters more intimately. According to recent news reports, the Governor of Turkey’s Eastern city, Tunceli, started to hand out an assortment of white appliances and sofa sets to the traditionally anti-AKP city. Though it seems the locals are having some difficulties utilizing these machineries. For instance, most of the people who receive these dishwashers do not have enough dishes to fill the machine, and the ones who receive washing machines may not have running water to use them, etc.
Additionally, the daily Radikal reports that these goods were supplied through businessmen who have links to the local AKP party organizations. Thus, AKP, with these offerings, achieves a few goals simultaneously: enriching the fellow party members and supporters, hoping to buy the locals’ votes and gaining new fronts, while not paying for these costly expenditures from the party chest. Former US president JFK was using his father’s fortune; our ruling party is using taxpayers’ kismet to buy votes and explains these activities as ‘social state policies.’ Oddly enough, none of the other Turkish cities have ever seen this ‘so called’ social state style of affairs so far.
There are still about 6 weeks to the local elections in Turkey. AKP plays hardball politics using its incumbency position, and every so often using it unethically. This is the kind of the politics played in different formats in every corner of the world and it is still the most effective way to bring the victory home.
One of the brightest politicians in American history, JFK, played old politics; the Obama administration with its flamboyant change mantra, is forced to play it at some grade and AKP participates in this hardball of politics as projected. All the same, there is still a slight distinction here: at least we do not see bribing at the ballots like 1960 West Virginia; possibly we witness it before hand like 2009 Nazimiye, Tunceli. If the opposition parties want to surmount AKP’s rasping old politics, they just need to get their acts together and work harder: much harder than the incumbent party.
Ilhan Tanir lives in Washington, DC and works for a private consulting firm as a Research Director. He can be reached at: tanir.ilhan@gmail.com
Tuesday, February 10, 2009
Darfur is Different from Gaza, and here is the Jaw Dropping Why
-PUBLISHED ON HURRIYET DAILY NEWS ON FEBRUARY THE 10TH, 2009-
-HURRIYET DAILY NEWS'TE, 10 SUBAT 2009 TARIHINDE YAYINLANMIS MAKALEM-
By now, everyone has witnessed the clash between Turkish Prime Minister Tayyip Erdogan and Israeli President Simon Peres during the recent Davos summit in Switzerland. During the discussion, after Israeli President Peres’ fervent speech, David Ignatius’ touchy moderating style upset the Turkish Prime Minister and he stormed off the stage, breaking all the diplomatic rules that the international stage requires.
Since then, various surveys show that Turkish people are clearly behind the Prime Minister’s angry reaction. Popular support is so high that even the main opposition Republican People Party’s leader Deniz Baykal back up Erdogan’s retort under the pressure. Ordinarily is it almost impossible to see these two men agree on anything.
There are various interpretations of this unexpected incident: premeditated, unarticulated, out of sincerity or sensitivity, only some of them. Also some well-known Turkish columnists thought this could be a calculated conspiracy! that was set up by the moderator David Ignatius with the collaborative effort of Israeli President Peres.
On the other hand, the Turkish Prime Minister’s recent policy approaches and some of his remarks have been long stirring in the circles of Western intellectuals and policy makers whether Turkey is really drifting away from the West. For example, in the Obama Administration’s new envoy to the Middle East, George Mitchell decided not to drop by Ankara to see Turkish officials despite previous reports that he would. Many see this as a message from President Obama that Turkey has lost her honest broker role, and the peace process should go on with more moderate and balanced voices.
HOW ABOUT DARFUR!!
With all the positive sides, living in Washington, DC also brings some interesting encounters. For example, the people that you randomly meet might have vast insight about your country that you could only imagine. Contrary to common belief, the American people, especially in cities like Washington, DC with its great think tanks, NGOs, and academic institutions, offer a wide range of mind games and intrigued conversations at these random acquaintances. The reason I bring this up is to explain the logic behind the question I have been asked many times in these Washington, DC streets in recent years.
Genocide in Darfur is widely identified in Washington, DC, because there are many International Aid Organizations and scores of non-profit organizations that do humanitarian work for Darfur. Also the policy makers, academics or sole intellectual people without any additional title have vast disgusted interest in this systematic brutal killing, raping, bombing and torching effort. So the question I received many times is, why are Turkey’s leaders are getting along with the Sudanese leader Omar Al-Bashir so well. In addition, why would Turkey want to host the Sudanese leader in Turkey with the full honors that Turkish protocol bestows on a visiting head of state, including military guard of honor and a 21-gun salute? I asked this question to many Turkish people who have come to Washington, DC occasionally over the years and never received a satisfying answer.
The Economist reported that Luis Moreno-Ocampo, chief prosecutor of the International Criminal Court (ICC), concluded in his indictment last summer that the mastermind of the genocide in Darfur is Sudan’s own president, Omar al-Bashir. It is expected that the ICC will grant a request for an arrest warrant for Omar al-Bashir later this month. Meanwhile, the Turkish government still receives other representatives of the Sudanese government happily like Vice President Ali Uthman Mohammed Taha just a couple of days ago.
Speaking at the Jamestown Foundation in Washington, DC, Hugh Pope, the Turkey/Cyprus project director for the International Crisis Group, pointed out a problem of double standards in Turkey's approach, noting that it was hard to claim the moral high ground towards Israel over the high death toll in Gaza at the same time as engaging in a close-long term relationship with the leadership of Sudan, despite Khartoum's ruthless campaign in Darfur.
When the Israeli attacks started to hit hard on the Gazans, the Turkish Prime Minister gave probably one of the angriest condemnation remarks against Israel around the World. And he explained why he was so angry: he said repeatedly that he sides with the Gazans not because of race or religion issues, but because he sees the Israeli assaults as one of the biggest tragedies of the world and feels deeply attached to it. Then the question looms−how about Darfur? How about trying to denounce Darfur genocide for once and rebuke the leader?
HERE IS THE ANSWER BEHIND THE HYPOCRISY
Finally I received the answer to my question from a ruling party official who can know the reasons behind this warm approach to Sudan. This official said that there are various oil investment contracts and Turkey’s policy approach to Sudan is chiefly affected by this outlook. It was that simple. I was also told the story of how the Sudanese leader received an invitation from Turkey. According to this source, the Sudanese leader ran into the Turkish Prime Minister at an international summit and when the Sudanese leader said that he would like to visit Turkey, the Turkish Prime Minister replied positively as politeness requires. However nobody was expecting this polite encounter to be taken seriously. Afterwards, when the Sudanese leader went after this invitation with persistence, Turkish officials could not reject it. If the story is true, it shows how Turkish diplomacy lacks necessary skills to avoid such an embarrassing visit. Though it still doesn’t explain, even if this visit was planned by accident, why and how the Sudanese leader gets the highest protocol when he arrives! In addition, according to a Jamestown Foundation Report from January 2008, during his visit Ankara, al-Bashir in fact received briefings from a delegation from the Turkish Energy Ministry and the state-owned oil company Turkish Petroleum. So my recent discussion with the AKP official could be the first time confirming that the Sudanese visit, and the overlooking of the systematic killing that has been going on for years in Darfur, in reality, was being vastly influenced by the hope to receive oil investment awards from the Sudanese Government.
Erdogan’s harsh remarks and heated encounter was not meaningless. I think that Erdogan had to respond to Peres and told the world that despite all of the rhetoric, Isreal still can’t sufficiently explain its heavy-handed military operations in Gaza. However, many still believe that Erdogan’s degrading and excessive style attracted the international lights on Erdogan rather than on the Gazan people’s tragedy, and might have better served Erdogan’s AKP’s local elections prospects more than smoothing the peace process the Gazans need. For us Turkish populace, once we lost traditional Jewish lobbying support in Washington, DC, and will pay a high price for it very soon, we hope the economic profit from Sudani oil contracts will cover our loss of national self esteem.
In an email exchange with Washington Post writer David Ignatius, now infamous in Turkey and one of the most respected columnists in the world, he said: “…I am sorry that we ran out of time at Davos … [for] the panelists to have a second round of comments. The role of ….. PM Erdogan will be crucial over the next several months in whether a peace process can be put back together after the pain of the Gaza war. That's what I have to say for now.” We are making some oily but bloody new associates, but what kind of friends we are losing on the other hand is hard to grasp.
-HURRIYET DAILY NEWS'TE, 10 SUBAT 2009 TARIHINDE YAYINLANMIS MAKALEM-
By now, everyone has witnessed the clash between Turkish Prime Minister Tayyip Erdogan and Israeli President Simon Peres during the recent Davos summit in Switzerland. During the discussion, after Israeli President Peres’ fervent speech, David Ignatius’ touchy moderating style upset the Turkish Prime Minister and he stormed off the stage, breaking all the diplomatic rules that the international stage requires.
Since then, various surveys show that Turkish people are clearly behind the Prime Minister’s angry reaction. Popular support is so high that even the main opposition Republican People Party’s leader Deniz Baykal back up Erdogan’s retort under the pressure. Ordinarily is it almost impossible to see these two men agree on anything.
There are various interpretations of this unexpected incident: premeditated, unarticulated, out of sincerity or sensitivity, only some of them. Also some well-known Turkish columnists thought this could be a calculated conspiracy! that was set up by the moderator David Ignatius with the collaborative effort of Israeli President Peres.
On the other hand, the Turkish Prime Minister’s recent policy approaches and some of his remarks have been long stirring in the circles of Western intellectuals and policy makers whether Turkey is really drifting away from the West. For example, in the Obama Administration’s new envoy to the Middle East, George Mitchell decided not to drop by Ankara to see Turkish officials despite previous reports that he would. Many see this as a message from President Obama that Turkey has lost her honest broker role, and the peace process should go on with more moderate and balanced voices.
HOW ABOUT DARFUR!!
With all the positive sides, living in Washington, DC also brings some interesting encounters. For example, the people that you randomly meet might have vast insight about your country that you could only imagine. Contrary to common belief, the American people, especially in cities like Washington, DC with its great think tanks, NGOs, and academic institutions, offer a wide range of mind games and intrigued conversations at these random acquaintances. The reason I bring this up is to explain the logic behind the question I have been asked many times in these Washington, DC streets in recent years.
Genocide in Darfur is widely identified in Washington, DC, because there are many International Aid Organizations and scores of non-profit organizations that do humanitarian work for Darfur. Also the policy makers, academics or sole intellectual people without any additional title have vast disgusted interest in this systematic brutal killing, raping, bombing and torching effort. So the question I received many times is, why are Turkey’s leaders are getting along with the Sudanese leader Omar Al-Bashir so well. In addition, why would Turkey want to host the Sudanese leader in Turkey with the full honors that Turkish protocol bestows on a visiting head of state, including military guard of honor and a 21-gun salute? I asked this question to many Turkish people who have come to Washington, DC occasionally over the years and never received a satisfying answer.
The Economist reported that Luis Moreno-Ocampo, chief prosecutor of the International Criminal Court (ICC), concluded in his indictment last summer that the mastermind of the genocide in Darfur is Sudan’s own president, Omar al-Bashir. It is expected that the ICC will grant a request for an arrest warrant for Omar al-Bashir later this month. Meanwhile, the Turkish government still receives other representatives of the Sudanese government happily like Vice President Ali Uthman Mohammed Taha just a couple of days ago.
Speaking at the Jamestown Foundation in Washington, DC, Hugh Pope, the Turkey/Cyprus project director for the International Crisis Group, pointed out a problem of double standards in Turkey's approach, noting that it was hard to claim the moral high ground towards Israel over the high death toll in Gaza at the same time as engaging in a close-long term relationship with the leadership of Sudan, despite Khartoum's ruthless campaign in Darfur.
When the Israeli attacks started to hit hard on the Gazans, the Turkish Prime Minister gave probably one of the angriest condemnation remarks against Israel around the World. And he explained why he was so angry: he said repeatedly that he sides with the Gazans not because of race or religion issues, but because he sees the Israeli assaults as one of the biggest tragedies of the world and feels deeply attached to it. Then the question looms−how about Darfur? How about trying to denounce Darfur genocide for once and rebuke the leader?
HERE IS THE ANSWER BEHIND THE HYPOCRISY
Finally I received the answer to my question from a ruling party official who can know the reasons behind this warm approach to Sudan. This official said that there are various oil investment contracts and Turkey’s policy approach to Sudan is chiefly affected by this outlook. It was that simple. I was also told the story of how the Sudanese leader received an invitation from Turkey. According to this source, the Sudanese leader ran into the Turkish Prime Minister at an international summit and when the Sudanese leader said that he would like to visit Turkey, the Turkish Prime Minister replied positively as politeness requires. However nobody was expecting this polite encounter to be taken seriously. Afterwards, when the Sudanese leader went after this invitation with persistence, Turkish officials could not reject it. If the story is true, it shows how Turkish diplomacy lacks necessary skills to avoid such an embarrassing visit. Though it still doesn’t explain, even if this visit was planned by accident, why and how the Sudanese leader gets the highest protocol when he arrives! In addition, according to a Jamestown Foundation Report from January 2008, during his visit Ankara, al-Bashir in fact received briefings from a delegation from the Turkish Energy Ministry and the state-owned oil company Turkish Petroleum. So my recent discussion with the AKP official could be the first time confirming that the Sudanese visit, and the overlooking of the systematic killing that has been going on for years in Darfur, in reality, was being vastly influenced by the hope to receive oil investment awards from the Sudanese Government.
Erdogan’s harsh remarks and heated encounter was not meaningless. I think that Erdogan had to respond to Peres and told the world that despite all of the rhetoric, Isreal still can’t sufficiently explain its heavy-handed military operations in Gaza. However, many still believe that Erdogan’s degrading and excessive style attracted the international lights on Erdogan rather than on the Gazan people’s tragedy, and might have better served Erdogan’s AKP’s local elections prospects more than smoothing the peace process the Gazans need. For us Turkish populace, once we lost traditional Jewish lobbying support in Washington, DC, and will pay a high price for it very soon, we hope the economic profit from Sudani oil contracts will cover our loss of national self esteem.
In an email exchange with Washington Post writer David Ignatius, now infamous in Turkey and one of the most respected columnists in the world, he said: “…I am sorry that we ran out of time at Davos … [for] the panelists to have a second round of comments. The role of ….. PM Erdogan will be crucial over the next several months in whether a peace process can be put back together after the pain of the Gaza war. That's what I have to say for now.” We are making some oily but bloody new associates, but what kind of friends we are losing on the other hand is hard to grasp.
Turkey Needs Disenchanted Ex-Officials to Talk
-PUBLISHED ON HURRIYET DAILY NEWS ON FEBRUARY THE 3RD, 2009-
The United States has just wrapped up a historic week ushering in Barak Obama as its new president through another peaceful transition of power, in Washington DC. People, who follow American politics closely, now are in line to read more of ‘what happened’ during the last 8 years. In America, it has become almost a tradition for former high officials to talk about the administrations in which they served. When they criticize their own administration’s past policies, we learn more in a retrospect perspective, and when they support any policies that were implemented, we pay attention to their arguments and the circumstances they were in. And in some cases, the juicy, secret revealing remarks suddenly open the doors of unknown relationships or dynamics that otherwise would have stayed behind closed doors. Of course another incentive for writing books or giving interviews is, they do not only serve for the public interest, but the writers also earn a large sum of money to take care of their families, probably for the rest of their lives.
One of these recent examples is former White House Press Secretary Scott McClellan. Mr. McClellan was Press Secretary of the 2000 Bush-Cheney campaign, and later on replaced Ari Fleischer as White House Press Secretary in 2003. During his tenure as a White House Press Secretary, McClellan vigorously defended many policies and actions of the Bush administration such as invading Iraq, the CIA-Plame scandal, and the aggressive surveillance program. Though, once McClellan quit the job, it turned out that he was secretly against these policies that he had defended to the press corps for years.
The book that Mr. McClellan wrote titled “What Happened” tells the story of the events leading up to Iraq’s invasion, and accuses the Bush administration of managing state affairs in a partisan way with a self-deception. The book was not well received by the Republicans one might expect and faced many counter points, rebuttals, and harsh criticism. In the end, the American people had a chance to read different approaches to what happened in those important times prior to the some of the most important decisions that were being made. At any rate, the result of these discussions was a victory not for any particular political party, but for American democracy, people and history.
IN TURKEY: THE LIST IS LONG, YET THERE ARE NO TALKERS
Ex-officials who talk and write are viewed with differently according to the topics, manners and times they talk. In some cases they are seen as heroes or unselfish individuals, in others betrayers or money hunters. Contra to US tradition, in Turkey, leave aside any criticism, even hearing simple observations of the ex-officials is vastly difficult, if not impossible.
One of the founding fathers of AKP, Mr. Bulen Arinc, a former head of the Grand National Assembly of Turkey is nowhere to be seen at AKP’s second term. On the one hand, he was distanced from Erdogan’s close policymaking circle; on the other, he kept losing his power within the party. Mr. Arinc endured the most difficult times of the party at the beginning and faced many struggles on the way, and now should be the time to enjoy the good days. However he has been sidelined by Erdogan, and now is out of sight, out of mind, and acting as a simple MP.
Another founding father of AKP party is Abdullatif Sener. Mr. Sener was a State Minister during AKP’s first term. He became very popular with his warm and tolerant approach to the ‘secular’ part of the society. However he decided not to run for a second term, though this sparked some speculations. When the Turkish Constitutional Court didn’t close AKP contrary to expectations, Sener found his new party establishing effort as an unexpected bomb in his hands and was accused of stabbing the old partners in the back. One of the Turkish Islamic newspapers had a headline that ran as ‘History of Betrayals in Turkish Politics’ with Sener’s picture underneath. It is not a joke that Sener, who was founding his own party, was being accused of being a traitor.
Turhan Comez, former close adviser to Erdogan, is another causality. Especially after being linked to the Ergenekon allegations, he is out of the country and on the run. Whether he has any reasonable links to the gang or not, one thing is for sure that Comez became a great illustration for future generations: once one starts criticizing the leader, he better run. The list is long, former close confidantes and advisers, Ministers, MPs or many former high officials. None of these former senior officers published any book or gave any accounts about the administration they served for a long time.
CONCLUSION: TOO BAD FOR TURKISH DEMOCRACY
Former high-officials should come forward and start a tradition of sharing the past accounts of their experiences with the public. We cannot even explain this muted behavior as last year’s much discussed ‘neighborhood pressure’ theory of Prof. Serif Mardin. It seems there is much more there to intimidate them. One of these intimidations is a danger of being labeled as a ‘traitor’ as happened to Mr. Sener. However the real reason is since today’s political parties cannot draw the fine line between religion and politics, or intentionally maintain that line blurred, to average people, many times it seems that criticizing an Islamic political party also means criticizing Islam itself. Thus, disapproving AKP’s policies or leaders in many cases seem like discounting and wounding the ‘dava-cause’. Of course there are other reasons as well; for example, such a criticism gets an unproportioned reaction from leaders, like the one was used against the chief pro-AKP journalist, Fehmi Koru. Is this the political tradition we want in Turkey?
Winston Churchill once said, “Criticism may not be agreeable, but it is necessary. It fulfills the same function as pain in the human body. It calls attention to an unhealthy state of things.” Today, if America’s former Secretary of State Colin Powell had not talk about the period prior to the Iraq invasion, if former chief counter-terrorism adviser at the White House Richard Clarke, or CIA’s former director George Tenet did not write books about what their experiences, or feelings they had, before and after the 9/11, America’s democracy and the institution of accountability would have been weaker, not stronger.
Any administration, isolated against criticism from its own, cannot rethink or analyze the unwise policies they once implemented in the past. Ruling the country with this comfort and sluggishness make the politicians keep going on with getting into new adventures without any kind of public scrutiny. When people who served in the highest levels in the past are hesitant to comment, write, or share, because of being afraid to get caught in a witch-hunt, then the country has a bigger chance to lose its right mind to follow a liable course of actions. Serving country and talking openly about the policies and criticizing them means you do care about your country and your country’s democracy more than false loyalty. “Betrayal can only happen when you love.” The Turkish people have right to hear it out. Till then, we have another reason to be sorry for the Turkish democracy
The United States has just wrapped up a historic week ushering in Barak Obama as its new president through another peaceful transition of power, in Washington DC. People, who follow American politics closely, now are in line to read more of ‘what happened’ during the last 8 years. In America, it has become almost a tradition for former high officials to talk about the administrations in which they served. When they criticize their own administration’s past policies, we learn more in a retrospect perspective, and when they support any policies that were implemented, we pay attention to their arguments and the circumstances they were in. And in some cases, the juicy, secret revealing remarks suddenly open the doors of unknown relationships or dynamics that otherwise would have stayed behind closed doors. Of course another incentive for writing books or giving interviews is, they do not only serve for the public interest, but the writers also earn a large sum of money to take care of their families, probably for the rest of their lives.
One of these recent examples is former White House Press Secretary Scott McClellan. Mr. McClellan was Press Secretary of the 2000 Bush-Cheney campaign, and later on replaced Ari Fleischer as White House Press Secretary in 2003. During his tenure as a White House Press Secretary, McClellan vigorously defended many policies and actions of the Bush administration such as invading Iraq, the CIA-Plame scandal, and the aggressive surveillance program. Though, once McClellan quit the job, it turned out that he was secretly against these policies that he had defended to the press corps for years.
The book that Mr. McClellan wrote titled “What Happened” tells the story of the events leading up to Iraq’s invasion, and accuses the Bush administration of managing state affairs in a partisan way with a self-deception. The book was not well received by the Republicans one might expect and faced many counter points, rebuttals, and harsh criticism. In the end, the American people had a chance to read different approaches to what happened in those important times prior to the some of the most important decisions that were being made. At any rate, the result of these discussions was a victory not for any particular political party, but for American democracy, people and history.
IN TURKEY: THE LIST IS LONG, YET THERE ARE NO TALKERS
Ex-officials who talk and write are viewed with differently according to the topics, manners and times they talk. In some cases they are seen as heroes or unselfish individuals, in others betrayers or money hunters. Contra to US tradition, in Turkey, leave aside any criticism, even hearing simple observations of the ex-officials is vastly difficult, if not impossible.
One of the founding fathers of AKP, Mr. Bulen Arinc, a former head of the Grand National Assembly of Turkey is nowhere to be seen at AKP’s second term. On the one hand, he was distanced from Erdogan’s close policymaking circle; on the other, he kept losing his power within the party. Mr. Arinc endured the most difficult times of the party at the beginning and faced many struggles on the way, and now should be the time to enjoy the good days. However he has been sidelined by Erdogan, and now is out of sight, out of mind, and acting as a simple MP.
Another founding father of AKP party is Abdullatif Sener. Mr. Sener was a State Minister during AKP’s first term. He became very popular with his warm and tolerant approach to the ‘secular’ part of the society. However he decided not to run for a second term, though this sparked some speculations. When the Turkish Constitutional Court didn’t close AKP contrary to expectations, Sener found his new party establishing effort as an unexpected bomb in his hands and was accused of stabbing the old partners in the back. One of the Turkish Islamic newspapers had a headline that ran as ‘History of Betrayals in Turkish Politics’ with Sener’s picture underneath. It is not a joke that Sener, who was founding his own party, was being accused of being a traitor.
Turhan Comez, former close adviser to Erdogan, is another causality. Especially after being linked to the Ergenekon allegations, he is out of the country and on the run. Whether he has any reasonable links to the gang or not, one thing is for sure that Comez became a great illustration for future generations: once one starts criticizing the leader, he better run. The list is long, former close confidantes and advisers, Ministers, MPs or many former high officials. None of these former senior officers published any book or gave any accounts about the administration they served for a long time.
CONCLUSION: TOO BAD FOR TURKISH DEMOCRACY
Former high-officials should come forward and start a tradition of sharing the past accounts of their experiences with the public. We cannot even explain this muted behavior as last year’s much discussed ‘neighborhood pressure’ theory of Prof. Serif Mardin. It seems there is much more there to intimidate them. One of these intimidations is a danger of being labeled as a ‘traitor’ as happened to Mr. Sener. However the real reason is since today’s political parties cannot draw the fine line between religion and politics, or intentionally maintain that line blurred, to average people, many times it seems that criticizing an Islamic political party also means criticizing Islam itself. Thus, disapproving AKP’s policies or leaders in many cases seem like discounting and wounding the ‘dava-cause’. Of course there are other reasons as well; for example, such a criticism gets an unproportioned reaction from leaders, like the one was used against the chief pro-AKP journalist, Fehmi Koru. Is this the political tradition we want in Turkey?
Winston Churchill once said, “Criticism may not be agreeable, but it is necessary. It fulfills the same function as pain in the human body. It calls attention to an unhealthy state of things.” Today, if America’s former Secretary of State Colin Powell had not talk about the period prior to the Iraq invasion, if former chief counter-terrorism adviser at the White House Richard Clarke, or CIA’s former director George Tenet did not write books about what their experiences, or feelings they had, before and after the 9/11, America’s democracy and the institution of accountability would have been weaker, not stronger.
Any administration, isolated against criticism from its own, cannot rethink or analyze the unwise policies they once implemented in the past. Ruling the country with this comfort and sluggishness make the politicians keep going on with getting into new adventures without any kind of public scrutiny. When people who served in the highest levels in the past are hesitant to comment, write, or share, because of being afraid to get caught in a witch-hunt, then the country has a bigger chance to lose its right mind to follow a liable course of actions. Serving country and talking openly about the policies and criticizing them means you do care about your country and your country’s democracy more than false loyalty. “Betrayal can only happen when you love.” The Turkish people have right to hear it out. Till then, we have another reason to be sorry for the Turkish democracy
Turkiye Sadece Nukleer Gelecegini mi Aliyor?
-INGILIZCESI HURRIYET DAILY NEWS TE, OCAK 5, 2009 YAYINLANMISTIR-
24 Eylul 2008 gunu, Kamu kurumu TETAS, Mersin’in Akkuyu ilcesinde yapilmasi planlanan Turkiye’nin ilk nukleer santrali ihalesi icin sunulan teklifleri acti. Basta 13 konsorsiyumun ilgi gosterip ihale dokumanlarini aldigi, aylarca zaman ve para harciyarak hazirlik yaptigi ihale sureci, bu konsorsiyumlarin 12’sinin sure ve sartlar uygun degil diyerek ihaleye teklif vermekten vazgecmesiyle son buldu. Tam da bu asamada, surpriz bir sekilde uc asamali ihale mektuplarini eksiksiz yerine getiren Rus Atomstroyexport ve Turk ortagi Ciner konsorsiyumu tarafindan verilen teklif, tum beklentilerin aksine 19 Aralik 2008, Cuma gunu TAEK tarafindan uygun goruldu.
Ihalenin sadece bir teklifle sonuclanmasi sonrasi, yerli ve yabanci bircok enerji uzmani ihaleyi fiyasko olarak nitelendirdi. Bununla birlikte, Enerji Bakani Hilmi Guler, ihale sonrasi, sonuctan tatmin olmus tek yetkiliye benziyordu. Normal sartlar altinda, dunyanin neresinde olursa olsun, yuksek profilli bir nukleer santral enerji ihalesi, dunya nukleer endustrinin ileri gelenleri olan GE, Toshiba, Hitachi, Westinghouse ve Areva’dan teklif dahi almadan bitirse, ihaleyi hazirlayan gorevlilerin cevaplamasi gereken sorular olur. Bu ihalede ise, Enerji Bakani, Basbakandan destek goruyor ve tek teklifli ihalenin bu sartlarda devam edecegini bizzat Basbakan ifade ediyordu.
POLITIK ARKAPLANI
AKP iktidara geldiginden beri, Islamci kesim ve Liberaller arasinda kurulan ittifak, her iki tarafa da inanilmaz sekilde yararli oldu. Anayasa Mahkemesinin, Temmuz 2008’de cikan ‘AKP’yi kapatmama’ karari da bu ittifaki yeniden rayina oturtur gibiydi. Buna gore, onceden oldugu gibi, AKP Avrupa Birliginin gosterdigi harita da yuruyerek reformlar yapmaya devam edecek ve buna karsilik da, Liberaller AKP’nin kucuk gunahlarina ve uymayan politikalarina gozlerini kapatmaya devam edeceklerdi. Bununla birlikte, isler planlandigi gibi gitmedi. AKP hukumeti kapatilmama kararindan itibaren, ozellikle 2005’e kadar suregetirdigi reformist kimliginden ve kurdugu bircok ittifaktan iyiden iyiye uzaklasmaya basladi. Basbakan Erdogan’in ‘Ya Sev Ya Terket’ mesaji, Fehmi Koru’yla kopruleri atmasi, Taraf gazetesini yeni dusman olarak bellemesi, yeni Genelkurmay Baskani ile goturdugu neredeyse mukemmel iliski ve Guneydogu’ya Askeri mudahelelere sessizce sahip cikmaya baslamasi gibi bir cok gelisme AKP-Liberaller ittifakini bir daha onarilmamak uzere mezara gomdu.
Uluslararasi arenada ise, Turkiye Basbakani Erdogan’in artan Anti-Amerikan retorigi, Iran ile her gecen gun artan yakinlik, Hamas ve ‘soykirim’ la suclanan Sudan liderinin Turkiye’ye davetleri ve Suriye ile artan dostluk bir suredir ‘disariya’ Turkiye’nin baska alternatifleri olabilecegi sinyalini vermekte. AB-Turkiye iliskileri uzmani, Dr. Cengiz Aktar, Milliyet Gazetesinde 14 Aralik 2008’de yayinlanan roportajinda, son yillarda AB’nin etkisiyle yapilan reformlarla artik “Cinlerin sisenin disinda” oldugunu soyluyordu. Bu cinlerin bazilarini hemen siralamak istersek: Amerikan Kongresine gelecek Ermeni Tasarisiyla daha da artacak Ermeni konusu, Kibris’i birlestirme muzakereleri, Kurt ve Alevi topluluklarinin problemleri. Yeni iktidara gelen Obama Yonetiminin bu ve buna benzer bircok tartismali konularda, Turk politikacilari rahatlatan geleneksel Cumhuriyetci yaklasimi yerine, AB Kurmaylarina katilacagini da hesaba katarsak, 2009’un Turkiye dis politika diplomatlari acisindan daha da zor olacagini soylemek zor olmasa gerek. Bu ‘siseden cikmis cinlerle’ basa cikabilmek icin, AKP yonetiminin 2009 yilinda, geleneksel Turk Devleti ‘kirmizi cizgilerini’ asmasi gerekiyor. Bununla birlikte, simdiye kadar alinan sinyaller, AKP hukumetinin bu cesaret gerektiren yolu almasi yerine, yukarida bazilarini saydigimiz problemleri konusmama ugruna, farkli dis ittifaklara (son zamanlara cokca konusulan Rus-Iran-Cin yorungesi gibi) yatirim yaptigi izlenimi gucleniyor. Hatta bu yatirimlar, Turkiye’nin yarim asirdan fazla surdurdugu ittifaklari riske atabilecegi tehlikesi tasisa dahi.
DEGISEN KALPLER, KAFALAR VE ARKADASLAR
TAEK, tum beklentilerin aksine Rus firmasinin teklifini kabul ettiginde, ortada ne yabanci ve yerli enerji uzmanlarinin, ne de nukleer ihale sartlarini uygun gormeyerek cekilmek zorunda kalan diger 12 konsorsiyumun anlayabildigi bir durumun oldugu anlasildi. Bununla birlikte bilinmesi gereken, Nukleer teknoloji aliminin sadece bir kerelik bir alisveris olmadigi, aksine nukleer teknoloji transferinin ayni zamanda cok uzun onyillari kapsayacak bir stratejik ortakligin da baslangicii oldugudur. Nukleer isbirligi ayni zamanda ekonomik, politik, teknolojik ve guvenlik konularini da iceren ve teknik ve politik sinirlarin cogu zaman birbirinin icine girdigi sisli bir ortakligi gerektirir. Ondan dolayi da nukleer teknoloji ortakligina girdiginiz ulkeye ciddi bir guven duymaniz, sizin yararinizadir. Bu noktada ozellikle bir konu daha kafalarda soru isareti meydana getirmektedir: Turkiye’nin nukleer guc santrali kurma nedenlerinin en onemlilerinden biri, ‘guvenilmez’ olarak gorulen Rusya ve Iran’dan enerji bagimsizligi kazanma yolunda adimlar atmak idi. Anlasilmasi kolay olmayan matrix, bu nukleer ortaklik ile, ‘guvenilmez’ ulke olarak gordugumuz Rusya’dan enerji bagimsizligi kazanmak ugruna kurmak istedigimiz nukleer enerji santralini, Rusya’ya geri donerek ve bu sefer ayni ulkeyi ‘guvenilir’ addederek, nukleer teknoloji transferi yapmaya karar vermek. Soguk savas yillarinda bazi Arap ulkelerinin Sovyetler Birliginden silah alimi ile baslattigi iliskinin, daha sonra nasil da stratejik ortakliga donup, onyillarca devam ettigini hatirladigimizda, bu Turk-Rus nukleer iliskisinin ilerde ayni sekilde yon ve ivme degistirebilecegini daha iyi tahmin edebiliriz.
TAEK bu ihaleyi bircok nedenden dolayi iptal edebilir, gerekli degisiklikleri yaparak ve sartlari iyilestirerek dunyanin birinci sinif nukleer firmalarini Turkiye’ye getirme yoluna gidebilirdi. Onerilen Rus nukleer santralinin henuz denenmedigi ve su an calisir durumda olmadigi biliniyor. Burada ortaya cikan soru; TAEK’in bu kararinin, yukarida tartisilan daha derin stratejik isbirlikleri icin bir adim olup olmadigi. Bu noktada, ayrica ABD Ulusal İstihbarat Konseyinin Kasim 2008’de yayinladigi rapor da Turkiye’nin bir suredir yatirim yaptigi bu yeni ittifaklara baska bir acidan bakmamiza yardimci olabilir. Rapor, Turkiye’nin onumuzdeki onbes yil icinde Islamci ve Milliyetci bir kimlige dogru gidecegini ongoruyor. Yakin gecmisteki bircok isaret de, Turkiye’nin, gercekten de her gecen gun daha Islamci ve Milliyetci hale geldigini gosteriyor.
Tabi burada Basbakan Erdogan’in disiliskiler basdanismaninin ‘stratejik derinlik’ tatlandirmasiyla, bu turlu farkli ittifaklara yapilacak yatirimin aslinda vizyoner bir acilim oldugu da savunabilir. Bu soruya cevap verebilmek icin, bu farkli ittifaklarin Turkiye’ye neler getirebilecegini tartismak lazim. AB ve ABD’nin azalan etkileri ile ortaya cikabilecek bazi senaryolar sunlar olabilir: her alanda azalan ozgurlukler, AB reformlari ile kazanilan insan haklarini kaybetme riski ve Turkiye Devleti ‘kirmizi cizgilerine’ yapilacak elestirilen daha da agirlasan cezalar ile cevap verilmesi. Ekonomik olarak da, artan korunmaci politikalarla, Turkiye’nin etkisini artiran ekonomik krizle birlikte global ekonomiden mumkun oldugunca kendisini uzaklastirmasi. Turkiye’nin ‘potensiyel’ yeni arkadaslarinin, Turkiye’nin olabilecek bu yeni versiyonu ile en ufak bir problemlerinin olmayacagi su goturmez bir gercek gibi duruyor.
24 Eylul 2008 gunu, Kamu kurumu TETAS, Mersin’in Akkuyu ilcesinde yapilmasi planlanan Turkiye’nin ilk nukleer santrali ihalesi icin sunulan teklifleri acti. Basta 13 konsorsiyumun ilgi gosterip ihale dokumanlarini aldigi, aylarca zaman ve para harciyarak hazirlik yaptigi ihale sureci, bu konsorsiyumlarin 12’sinin sure ve sartlar uygun degil diyerek ihaleye teklif vermekten vazgecmesiyle son buldu. Tam da bu asamada, surpriz bir sekilde uc asamali ihale mektuplarini eksiksiz yerine getiren Rus Atomstroyexport ve Turk ortagi Ciner konsorsiyumu tarafindan verilen teklif, tum beklentilerin aksine 19 Aralik 2008, Cuma gunu TAEK tarafindan uygun goruldu.
Ihalenin sadece bir teklifle sonuclanmasi sonrasi, yerli ve yabanci bircok enerji uzmani ihaleyi fiyasko olarak nitelendirdi. Bununla birlikte, Enerji Bakani Hilmi Guler, ihale sonrasi, sonuctan tatmin olmus tek yetkiliye benziyordu. Normal sartlar altinda, dunyanin neresinde olursa olsun, yuksek profilli bir nukleer santral enerji ihalesi, dunya nukleer endustrinin ileri gelenleri olan GE, Toshiba, Hitachi, Westinghouse ve Areva’dan teklif dahi almadan bitirse, ihaleyi hazirlayan gorevlilerin cevaplamasi gereken sorular olur. Bu ihalede ise, Enerji Bakani, Basbakandan destek goruyor ve tek teklifli ihalenin bu sartlarda devam edecegini bizzat Basbakan ifade ediyordu.
POLITIK ARKAPLANI
AKP iktidara geldiginden beri, Islamci kesim ve Liberaller arasinda kurulan ittifak, her iki tarafa da inanilmaz sekilde yararli oldu. Anayasa Mahkemesinin, Temmuz 2008’de cikan ‘AKP’yi kapatmama’ karari da bu ittifaki yeniden rayina oturtur gibiydi. Buna gore, onceden oldugu gibi, AKP Avrupa Birliginin gosterdigi harita da yuruyerek reformlar yapmaya devam edecek ve buna karsilik da, Liberaller AKP’nin kucuk gunahlarina ve uymayan politikalarina gozlerini kapatmaya devam edeceklerdi. Bununla birlikte, isler planlandigi gibi gitmedi. AKP hukumeti kapatilmama kararindan itibaren, ozellikle 2005’e kadar suregetirdigi reformist kimliginden ve kurdugu bircok ittifaktan iyiden iyiye uzaklasmaya basladi. Basbakan Erdogan’in ‘Ya Sev Ya Terket’ mesaji, Fehmi Koru’yla kopruleri atmasi, Taraf gazetesini yeni dusman olarak bellemesi, yeni Genelkurmay Baskani ile goturdugu neredeyse mukemmel iliski ve Guneydogu’ya Askeri mudahelelere sessizce sahip cikmaya baslamasi gibi bir cok gelisme AKP-Liberaller ittifakini bir daha onarilmamak uzere mezara gomdu.
Uluslararasi arenada ise, Turkiye Basbakani Erdogan’in artan Anti-Amerikan retorigi, Iran ile her gecen gun artan yakinlik, Hamas ve ‘soykirim’ la suclanan Sudan liderinin Turkiye’ye davetleri ve Suriye ile artan dostluk bir suredir ‘disariya’ Turkiye’nin baska alternatifleri olabilecegi sinyalini vermekte. AB-Turkiye iliskileri uzmani, Dr. Cengiz Aktar, Milliyet Gazetesinde 14 Aralik 2008’de yayinlanan roportajinda, son yillarda AB’nin etkisiyle yapilan reformlarla artik “Cinlerin sisenin disinda” oldugunu soyluyordu. Bu cinlerin bazilarini hemen siralamak istersek: Amerikan Kongresine gelecek Ermeni Tasarisiyla daha da artacak Ermeni konusu, Kibris’i birlestirme muzakereleri, Kurt ve Alevi topluluklarinin problemleri. Yeni iktidara gelen Obama Yonetiminin bu ve buna benzer bircok tartismali konularda, Turk politikacilari rahatlatan geleneksel Cumhuriyetci yaklasimi yerine, AB Kurmaylarina katilacagini da hesaba katarsak, 2009’un Turkiye dis politika diplomatlari acisindan daha da zor olacagini soylemek zor olmasa gerek. Bu ‘siseden cikmis cinlerle’ basa cikabilmek icin, AKP yonetiminin 2009 yilinda, geleneksel Turk Devleti ‘kirmizi cizgilerini’ asmasi gerekiyor. Bununla birlikte, simdiye kadar alinan sinyaller, AKP hukumetinin bu cesaret gerektiren yolu almasi yerine, yukarida bazilarini saydigimiz problemleri konusmama ugruna, farkli dis ittifaklara (son zamanlara cokca konusulan Rus-Iran-Cin yorungesi gibi) yatirim yaptigi izlenimi gucleniyor. Hatta bu yatirimlar, Turkiye’nin yarim asirdan fazla surdurdugu ittifaklari riske atabilecegi tehlikesi tasisa dahi.
DEGISEN KALPLER, KAFALAR VE ARKADASLAR
TAEK, tum beklentilerin aksine Rus firmasinin teklifini kabul ettiginde, ortada ne yabanci ve yerli enerji uzmanlarinin, ne de nukleer ihale sartlarini uygun gormeyerek cekilmek zorunda kalan diger 12 konsorsiyumun anlayabildigi bir durumun oldugu anlasildi. Bununla birlikte bilinmesi gereken, Nukleer teknoloji aliminin sadece bir kerelik bir alisveris olmadigi, aksine nukleer teknoloji transferinin ayni zamanda cok uzun onyillari kapsayacak bir stratejik ortakligin da baslangicii oldugudur. Nukleer isbirligi ayni zamanda ekonomik, politik, teknolojik ve guvenlik konularini da iceren ve teknik ve politik sinirlarin cogu zaman birbirinin icine girdigi sisli bir ortakligi gerektirir. Ondan dolayi da nukleer teknoloji ortakligina girdiginiz ulkeye ciddi bir guven duymaniz, sizin yararinizadir. Bu noktada ozellikle bir konu daha kafalarda soru isareti meydana getirmektedir: Turkiye’nin nukleer guc santrali kurma nedenlerinin en onemlilerinden biri, ‘guvenilmez’ olarak gorulen Rusya ve Iran’dan enerji bagimsizligi kazanma yolunda adimlar atmak idi. Anlasilmasi kolay olmayan matrix, bu nukleer ortaklik ile, ‘guvenilmez’ ulke olarak gordugumuz Rusya’dan enerji bagimsizligi kazanmak ugruna kurmak istedigimiz nukleer enerji santralini, Rusya’ya geri donerek ve bu sefer ayni ulkeyi ‘guvenilir’ addederek, nukleer teknoloji transferi yapmaya karar vermek. Soguk savas yillarinda bazi Arap ulkelerinin Sovyetler Birliginden silah alimi ile baslattigi iliskinin, daha sonra nasil da stratejik ortakliga donup, onyillarca devam ettigini hatirladigimizda, bu Turk-Rus nukleer iliskisinin ilerde ayni sekilde yon ve ivme degistirebilecegini daha iyi tahmin edebiliriz.
TAEK bu ihaleyi bircok nedenden dolayi iptal edebilir, gerekli degisiklikleri yaparak ve sartlari iyilestirerek dunyanin birinci sinif nukleer firmalarini Turkiye’ye getirme yoluna gidebilirdi. Onerilen Rus nukleer santralinin henuz denenmedigi ve su an calisir durumda olmadigi biliniyor. Burada ortaya cikan soru; TAEK’in bu kararinin, yukarida tartisilan daha derin stratejik isbirlikleri icin bir adim olup olmadigi. Bu noktada, ayrica ABD Ulusal İstihbarat Konseyinin Kasim 2008’de yayinladigi rapor da Turkiye’nin bir suredir yatirim yaptigi bu yeni ittifaklara baska bir acidan bakmamiza yardimci olabilir. Rapor, Turkiye’nin onumuzdeki onbes yil icinde Islamci ve Milliyetci bir kimlige dogru gidecegini ongoruyor. Yakin gecmisteki bircok isaret de, Turkiye’nin, gercekten de her gecen gun daha Islamci ve Milliyetci hale geldigini gosteriyor.
Tabi burada Basbakan Erdogan’in disiliskiler basdanismaninin ‘stratejik derinlik’ tatlandirmasiyla, bu turlu farkli ittifaklara yapilacak yatirimin aslinda vizyoner bir acilim oldugu da savunabilir. Bu soruya cevap verebilmek icin, bu farkli ittifaklarin Turkiye’ye neler getirebilecegini tartismak lazim. AB ve ABD’nin azalan etkileri ile ortaya cikabilecek bazi senaryolar sunlar olabilir: her alanda azalan ozgurlukler, AB reformlari ile kazanilan insan haklarini kaybetme riski ve Turkiye Devleti ‘kirmizi cizgilerine’ yapilacak elestirilen daha da agirlasan cezalar ile cevap verilmesi. Ekonomik olarak da, artan korunmaci politikalarla, Turkiye’nin etkisini artiran ekonomik krizle birlikte global ekonomiden mumkun oldugunca kendisini uzaklastirmasi. Turkiye’nin ‘potensiyel’ yeni arkadaslarinin, Turkiye’nin olabilecek bu yeni versiyonu ile en ufak bir problemlerinin olmayacagi su goturmez bir gercek gibi duruyor.
TÜRKIYE’NIN NABUCCO ILE DANSI
TÜRKIYE’NIN NABUCCO ILE DANSI
-STRATEJIK BOYUT DERGISININ NISAN AYINDAKI SAYISINDA YAYINLANMISTIR-
Gecti˛imiz Ocak ayının son haftasında, Amerika’nın baˇkenti Washington DC’nin önemli think tank merkezlerinde Avrupa’nın enerji güvenli˛i, yapılan birçok tartıˇmanın ana konusu idi. Bu toplantilarin ilki, 26 Ocak 2008 tarihinde SAIS düsünce kuruluˇunda gerceklestirildi. Amerika Birlesik Devletleri Avrasya Enerji islerinden sorumlu ozel delegesi Buyukelci C. Boyden Gray’in konusmaci olarak katildigi toplantiya olan ilginin genisligi ve katilimcilarin çeˇitlili˛i, konunun ne kadar da ilgi oda˛ında oldu˛unu bir kez daha gözler önüne seriyordu. Turkmenistan, Azarbaycan, Gürcistan, Rusya, Turkiye, Moldava, Mogolistan, Ermenistan ve diger bircok elciliklerin Washington, DC temsilcilerinin de katildigi tartismalar hareretli sorulara, cevaplara ve yorumlara sahne oldu.
Hiç ˇüphesiz, Avrupa enerji güvenli˛inin Amerika’nın baˇkentinde çokça konuˇulur olmasının nedenlerinden en buyugu, geçti˛imiz ay Rusya ile Ukrayna arasında ortaya çikan dogalgaz krizi idi. Öte yandan, herhalde Türkiye’yi en çok ilgilendiren bölümü ise Nabucco dogalgaz hattının özellikle Avrupa Birli˛i gündemine yeniden ve daha kuvvetle oturması, böylece Türkiye’nin her zamankinden daha çok AB ülkelerinin ilgisini çekiyor olması idi. Bu meyanda, planlanan Nabucco boru hattının üçte ikisinin Türkiye’den geciyor olması, ve Türkiye’siz bu projenin imkansızlı˛i, uluslararası iliˇkilerde cok da sik ülkelerin ellerine geçmeyen boyle bir fırsatın, en iyi nasıl kullanaca˛ının hesabını yaptırıyor Türkiye’ye.
Analizimiz, özellikle son haftalarda Washington DC’de bu konu üzerinde konuˇan hatırı sayılır uzmanların görüˇlerinden yola çikarak, en son geliˇmeler ıˇı˛ında Nabucco’yu tartiˇacak. Bu tartıˇma, hatta konu olan ülkeler ve aktörler açilarından ele alınarak yapilacak.
AVRUPA BIRLI˛I (AB)
AB uzun zamandır özelikle Macaristan tarafindan gündemde tutulan Nabucco projesine pratik anlamda deste˛ini gösterecek bir adım atmaktan kaçınıyordu. Halbuki, günümüzde hemen her ülkenin kendi enerji kaynaklarını çeˇitlendirme ve enerji ba˛ımsızlı˛ını kazanma yolunda çaliˇmalar yapması artık bir lüks veya çok derin bir stratejik planlamaya mahal vermiyecek kadar ortada bir gerçek. Bununla birlikte, en son ortaya çıkan Rusya-Ukrayna dogalgaz krizi ile birlikte geç de olsa, AB Rusya’ya olan enerji bagımlı˛ından kurtulmaya do˛ru daha ciddi adımlar atmaya baˇladi. Bu meyanda AB’nin “Güney Koridor” olarak adlandırılan, Rusya’ya alternatif olarak geçen rotaya yatırım yapmaktan baˇka çok da fazla bir alternatifi yok zaten.
Nabucco’nun yanısıra di˛er Güney Koridor hatları: Trans-Kafkas boru hattı, Türkiye-Yunan-Italyan hattı ve White Stream olarak adlandırılan Azerbaycan-Gürcistan-Romanya-Karadeniz hattıyla ba˛lanan Avrupa Birli˛i ülkeleri hattı. Ne varki Nabucco projesi bu alternatif hatlarin en onemli aya˛inı oluˇturuyor; hem büyüklü˛ü hem de stratejik önemi bakımından.
Daha önce gündemde olan Rus-Alman Nord stream de diger bir alternatif hat olarak konuˇuldu ve tartiˇıldı yıllar boyu. Halbuki bu rotada hala Rus Gasprom’a ba˛ımlı bir proje olması itibariyle yine AB’nin enerji çeˇitlendirme politikalarına çozüm getirmiyordu. Özellikle Alman özel sektörünün Gasprom ile olan yakın iliˇkisi, Italyan politik liderlerinin Putin ile süregelen iˇbirli˛i , ve ayrıca, Türkiye’nin itirazları ile Nabuço boru inˇatından çıkartılan (Fransız Kongresinden geçen Ermeni kanunu nedeniyle), Fransız ˇirketi Gaz de France’ın, Rus Gasprom ile çıkarlı iliˇkileri ve belki de en baˇta sayılması gereken, AB’nin geleneksel dertsiz baˇimiza Rusya’yı kızdırarak dert almayalim yaklaˇımı, bu Güney Koridoruna a˛ırlık verilmemesisine yol açmıˇ gibi görünuyordu.
Giriˇ bölümunde de bahsetti˛imiz gibi, Avrupa-Kafkaslar-Rusya enerji denklemi, son ay meydana gelen Ukrayna-Rus dogalgaz krizi ile bir anda bozuldu. Bu krizinin kimden veya neyden kaynaklandı˛ı kimse tarafından anlaˇılamadı. Öte yandan, bu krizden alinan tek mesaj ise, bir kez daha, Rusya’nin güvenilir bir gaz tedarikçisi olmadi˛ı idi. Bu yeni ve yeniden mesajla birlikte, AB, deste˛ini birden bire basta Nabucco olmak uzere, “Güney Koridor” alternatif hattinin arkasina ativerdi.
Daha düne kadar Avrupa’nın enerji güvenli˛i ve tedariki adına çok da gürültü yapmayan AB ülkeleri ˇimdi en kısa zamanda de˛iˇik çapta ve ebatta enerji projeleri için yeni eklemelerle 8.5 milyar Avroluk bir bütçe oluˇturmuˇ durumda . Bunu destekliyen diger bir kanıt, Macaristan’in resmi ajansı MTI’nin 28 Ocaklı haberinden geldi. Buna göre, AB 250 milyon avroluk bir bütçeyi ˇimdiden Nabuço için kullanıma sunacaktı .
Bu yeni geliˇmeler ıˇı˛ında, organizesi çok önceden yapılmıˇ olan ama son krize kadar neticesine çok bel ba˛lanmayan Budapeˇte Do˛algaz Toplantısı birden önemini artirarak en yüksek katılımin oldu˛u bir toplantı haline geldi. 26-27 Ocak tarihlerinde Macaristan’ın baˇkentinde yapilan toplantıdaki havanın bu son geliˇmelerden etkilendi˛ini hem katılımcıların söylediklerinden hem de ortaya çikan demeçlerden görmekteyiz. Macaristan’da ki toplantılara, tedarikçi, transit ülkelerin yanısıra, AB ve ABD nin temsilcileri ve iki yatırimcı Avrupa Bankası da katıldı .
AB ülkeleri, yukarıda saydı˛ımız bu yeni kaynaklar dıˇında da, Budapeˇte toplantısı öncesinde, enerji çeˇitlili˛i ve yatırimları konusunda farklı çalıˇmalar içinde oldu˛unu da gösterdi. Orne˛in, Avrupa Birli˛i Komisyonu Kafkas Gelistirme Örgütünü kurma giriˇimi. Kurulması amaçlanan bu örgütün amacı özel-kamu sektörleri oncülü˛ünde politik, legal ve ticari kaynakları birleˇtirerek “Güney Korridor” rotasina destek bulma olarak aciklandi.
Tükiye’nin geçmiˇte Nabucoo projesine Rusya’nın Gaspromunu da eklemeye çaliˇması ise görünüˇe göre uzmanların çok da anlayamadı˛i bir denklem sunmuˇ ortaya. Konu üzerinde en önemli yazılardan bazılarını ele alan, Jamestown Foundation’un önemli enerji uzmanı Vladimir Soccer’a göre, Rusya’nın bu projeye dahil çaliˇmaları bu Avrupa enerji güvenli˛i ve Güney Koridoru mantı˛ına aykırı. Güney Koridora verilen onemin en büyük nedeni Rusya’ya alternatif bir rota oluˇturarak, Avrupa enerji ba˛ımsızlı˛inın sa˛lanması. Gasprom’un bu koridora dahil edilmesi ise bu amacın gerçekleˇmesine gölge düˇürmekte. Zaten Rusya’da, baˇını Türkiye’nin çekti˛i bu giriˇimlere çeˇitli zamanlarda olumsuz cevap vererek , bu projelere temelden karˇı oldu˛unu birçok kez ortaya koydu .
Butun bu çaliˇmaların yanı sıra, Avrupa Birli˛i’nin kendi içindeki bazi altyapı problemleri de, Avrupa’nın kendi içinde stratejik kararlar almasını engelliyor. Örne˛in, AB üye ulkelerinin kendi aralarında da henuz elektrik sebekelerini butunlestirme ve entegrasyon calismalarını hala gerçekleˇtirememiˇ olması gibi .
RUSYA
Buyukelci C. Boyden Gray, SAIS’deki konuˇmasına “enerji gunumuzde politik bir silahtır ve bu tartısılamaz bir gercektir” diyerek baˇladı. Günümüz Rusya'sının düˇen enerji fiyatları ve derinleˇen global ekonomik kriz ile birlikte 2000'lerden beri süregetirdi˛i hızlı büyüme ve bütçe fazlasından hızla uzaklaˇtı˛ını, bu nedenlerden dolayi da ozellikle onumuzdeki aylarda yabanci sermaye yatirimina muhtaç olaca˛inın altını çizdi. Bu nedenlerden dolayı, Rusya'nın, geçti˛imiz yıllardaki kaba diˇ iliskilerinin stilinin rengini degistirmek zorunda kalaca˛ını sözlerine ekliyordu.
Rusya, halihazırda kendi ana satıicı pozisyonunu tahtından indiricek, Nabucco’da dahil olmak üzere, her turlu projeye karsi cikmaya devam etmekte. Öte yandan, Rusya’nın nasıl olurda, Ukrayna ile özellikle AB ülkelerini tehdit olarak algınan krizi o kadar uzun süre devam ettirmekte bir mahzur görmemiˇ olması hala anlaˇılamayan bir durum. AB’nin Rusya’dan kurtulmaya birkez daha yemin ediyor görünmesiyle birlikte, birçok uzman, Rusya’nın bir kez daha, enerjiyi bir politik silah olarak kullanayım derken, kendi çıkarlarına ve uzun vadedeki hedeflerine zarar verdi˛i konusunda birleˇiyor.
Diger taraftan, John Hopkins Üniversitesinde Orta Asya ve Kafkaslar Enstitüsü baˇkani Dr. Frederick Starr, hic bir ekonomik yaptirimin Rusya’nin enerjiyi politik bir silah kullanmasinin onune gecemeyecegini ileri surdu. Washington, DC de ki onemli düˇünce kurulaˇlarından biri olan Wilson Center’de Araˇtırma görevlisi olarak calıˇan bir diger enerji uzmani Alexandros Petersen ise aynı zamanda Rusya’nın kötüleˇen do˛algaz altyapısına dikkat çekti. Rusya’nın en büyük do˛algaz üretim alanlarının tümünün üretim kapasitesinin azaldı˛ını, di˛er bir deyiˇle, Rusya’nın do˛algaz kartel pozisyonun kabul edilse dahi, uzun koˇuda AB’nin artan do˛algaz ihtiyacının karˇilayamayaca˛ının altini ciziyordu. Washington DC nin taninan enerji uzmanlarindan biri Dr. Ariel Cohen’de yine aynı toplantıda yaptigi konusmada neredeyse tüm Avrupa’da artık ortak paydanın Rusya’dan enerji ba˛ımsızlı˛ını kazanmak üzere geliˇti˛ıni ekledi.
DI˛ER KAFKAS ÜLKELERINDEKI DURUM
Türkmenistan’ın tarihindeki ilk dogalgaz denetimi olan ‘Gaffney Cline denetimi ve incelemesinden’ gaz rezervleri hakkında çok olumlu haberlerin gelmiˇ olması toplantiların bir di˛er en çok konuˇulan konularından biri idi. Guney Yoloten-Osman gaz alanlarinda yapilan bu denetimlerde ve araˇtırmalarda Türkmenistan’da bulunan do˛algazın yaklaˇik en az tahminle 4 trilyon kubic meter oldugu ve daha baska alanlarının ise hala denetimlere sokulmadi˛i gözönüne alındı˛ında bu reservlerin çok ciddi bir yekün tuttu˛u ve Türkmenistan’ın ne olursa olsun, Nabucco projesine dahil edilmesi gereklili˛i herkesçe kabul edilen bir gerçek.
Azerbaycan Nabucco ve di˛er Güney Koridoru projelerinde, geniˇ gaz rezervleri ile en önemli aktörlerin baˇinda gelmekte. Heritage Foundation’da yapilan “Güney Kafkasya’ya Amerikan Politika Yaklaˇımı” adlı toplantıda enerji uzerine yazdigi yazilarla taninan ve su an Azarbeycan Diplomatic Akademide ileri disisliskiler programi direktörü olarak çalıˇan Mr. Fariz Ismailzade halihazırdaki son durumu açık sözlülükle özetledi. Ismailzade, özellikle Türkiye’nin Azerbaycan’a yaklaˇımından yakınıyor ve Türkiye’nin Azerbaycan gazı için transit bir ülke olarak Avrupa’ya taˇıma rölü yerine, Azerbaycan’dan bu gazı satın almak ve sonra da bu gazı yeniden satmak üzerine stratejisini kurmakla sucluyordu.
Yine bu aynı Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri iliˇkileri konusuna de˛inen Amerikan’ın Avrasya enerjisi özel elçisi Boyer’de, Türkiye’nin Turki komˇu ülkelere hala eskiden gelen aliˇkanlıkla küçük kardeˇ gibi davrandı˛ını, Kafkas ülkelerinin ise artik ortak bir ülke olarak konuˇmak ve kendi çıkarları adına politikalarını uygulamak istede˛ini ileri sürdü. Bu meyanda, Azerbaycan’ın artık çekinmeden söyledi˛i argümanı su: enerji satımının nihayetinde bir ticarettir ve kim daha cok para öderse o kazanır.
Bunun dıˇinda Kafkaslar için avantajlı bir durum ise, geçmiˇin aksine, bölge ülkelerinde ciddi bir iç istikrar olması. Ve bu istikrarlı görüntü de konuˇulan bu büyük çaptaki projelerin yapılmasını ve hayata geçirilmisini kolaylaˇtırıcı etki yapmakta.
IRAN
iran’ın bölgede Rusya’dan sonra en geniˇ gaz rezervlerine sahip durumda olması, bu projelerde isminin sürekli geçmesine neden olmakta. Öte yandan, bilindi˛i üzre, Nükleer silahlanma hususundaki tutumundan dolayı, ne Amerika tarafından ne de AB ülkeleri tarafindan, sözü geçen ülkenin Güney Koridor projelerinde yer almasina sıcak bakılmıyor. Di˛er taraftan yeni ABD Baˇkanı Obama’nın önceki yönetime göre Iran’a daha sıcak olan tavrı, bu konuda önümuzdeki aylarda sıcak geliˇimlere neden olacabilece˛ini gösteriyor. Böyle bir yaklaˇım, her konuda oldu˛u gibi, enerji denkeminde de Ortado˛u’da çok seylerin de˛iˇebilece˛ini hatırlatmakta.
Türkiye, Rusya örne˛inde oldu˛u gibi, yine ıran’ı da Nabucco projesine dahil etme çaliˇmalarında öncülük yaptı. Di˛er taraftan Türkiye’ye sa˛ladı˛ı gaz sürecinde geçmiˇ yıllarda ciddi problemler çıkaran ıran’ın, buna ra˛men, zengin gaz rezervleri nedeniyle, en baˇta olmasa bile, gelecekte bu projeye eklenece˛i veya eklenmesi gerekti˛i, üzerinde uzlaˇilan baska bir konu. Ayrıca, ıran’ın do˛algaz çikarma altyapısının çok yeni ve yetersiz olması, ve ciddi yatırımlara ihtiyaç duyuyor olması, özel temsilci Boyden’ın de dedi˛i gibi, Iran’ın yakın zamanda istese de bu projelere ciddi bir katkı saglayamaca˛ını anlatmakta.
ABD VE NATO
Amerikan Baˇkenti Washington, DC’nin Avrupa enerji güvenli˛ine ne kadar ilgi duydu˛unu, burada bulunan düˇünce kuruluˇlarindaki yayımlardan ve tartıˇmalardan dahi anlamak mümkün. Özellikle yeni yönetimin ipleri aldı˛ı bu dönemde, Iran ile olası yakınlaˇma ve bunun getirebilece˛i de˛iˇimleri yukarıda az da olsa de˛indik. Bununla birlikte, Kafkas ülklerindeki demokratik geliˇimin çok yavaˇ iˇledi˛i ve bunun hizlandrılmaya çaliˇılmaˇinın, hala bu ülkelerde güç sahibi olan ülke liderlerini korkutabilece˛i ve bu ülkeleri daha fazlaca Rusya-Çin-Iran yörünegesine itebilece˛i bir gerçek olarak karˇımızda duruyor. Tabi böyle bir geliˇim, enerji üzerine yapılan bunca stratejik kafa yormayı da tehlikeye atabilir. Bu stratejik nedenlerden dolayı, yeni Obama yönetiminin, önceki Bush yönetiminin demokrasi yayma çalıˇmalarını yavaˇlatabilece˛i bölgeye yönelik ayrı bir beklenti.
ABD’nin Nabucco veya Güney Koridoru çalıˇmalarından direk bir yararı bulunmamakta. Bununla birlikte, Amerika gerek 2008’in Ekim ayında yapılan Bakü Enerji Konferansına, gerekse 2009’un Aralık ayının son haftasında yapılan Budapeˇte Konferansına temsilcilerini göndererek ve bu projeleri sonuna kadar destekleyerek, Rusya’dan ba˛ımsızlık yolundaki stratejilerin arkasında durdu˛unu gösteriyor.
NATO da yapılan tartıˇmalarda konuˇulan aktörlerden biri oldu. Sorularla gündeme getirilen NATO’nun Avrupa’nın enerji güvenli˛i konusunda direk olarak rolü olmadı˛ı birleˇilen di˛er bir konu. NATO’nun do˛al olarak altyapı, liman koruma, ve praktik olarak yapabilece˛i yardımlar dıˇinda bir rolünun olmadı˛ı Milli Savunma Üniversitesinden toplantılara katılan Albay Jon E. Chicky tarafından yinelendi.
TÜRKIYE
Öncelikle, artık Avrupa Birli˛inin enerji güvenli˛inde Türkiye’nin söz sahibi oldu˛u bir gerçek. Bu hemen yapılan bütün analizlerde öne çikan bir faktör olarak görülüyor. Bunun ötesinde, Türkiye’nin kendi enerji kaynaklarınin çeˇitlili˛ini ve enerji ba˛imsızlı˛ını düˇünecek olması da normal karsilaniyor. Rusya ve Iran’a do˛algaz açısından çok ciddi bir ba˛imlılı˛ı olan Turkiye, Azerbaycan ile uzun zamandir yaptigi gorusmelerde bir anlasmaya varmaya yakın oldu˛u geçenlerde Azerbaycan Sanayi ve Enerji Bakanı Natıg Aliyev tarafından da do˛rulandı .
Washington, DC’nin düˇünce kuruluˇlarında önceki yılarda yapilan tartiˇmalarda, e˛er konu Türkiye baˇlıklı de˛ilse, Türkiye’nin isminin bahse dahil olması pek nadir görunen durumlardan idi. Bununla birlikte, bu dönemde, Turkiye’nin çevresini ilgilendiren konularda, bu enerji tartıˇmaları da dahil olmak üzere, Türkiye’nin ismini cok sık duymak mümkün. Tabi bazen olumlu bazen ise olumsuz ˇekilde.
Türkiye’nin Nabucco ve di˛er Güney Koridor projelerinde son zamanlarda kendisinin önemini farketti˛i kesin. Bununla birlikte, örne˛in Nabucco projesini Avrupa Birli˛i göruˇmeleri için bir koz olarak kullanıyor görüntüsü, Avrupa Birli˛i ülkelerinin keyfini kaçırmıˇ gibi görünüyor. Güney Kıbrıs Cumhuriyeti tarafindan bloke edildi˛i için Avrupa Birli˛i tarafından açılamayan Enerji baˇlıklı dosyayı, Türkiye Baˇbakanının Brüksel’deki toplantıda dile getirmesi ve Nabucco’yu bu dosyanın açilmına ba˛laması, dikkatlerden kaçmadı. Rusya’nın Gaspromundan, güvenilir olmadı˛ı için kaçan AB’nin, bu seferde Türkiye’nin tehditine maruz kalması AB’yi dusunduruyor gibi.
Türkiye, Nabucco projesinin oneminin ve gerçekleˇebilme ihtimalinin artmasıyla, de˛iˇik kollardan bu projeden en iyi sonucu alma hedeflerini saklamiyor. Hem sadece bir transit ülke olma de˛il, aynı zamanda AB ülkelerine gidecek gazın bir kısmını kullanma hesapları, hem bu gazı daha hesaplı satın alma düˇünceleri, ayrıca projenin insaası aˇamasında Türk inˇaat ˇirketlerine en uzun bölüm olan Türkiye ayagi ihalesini aldirtmaya çalisması, Türkiye’nin bu meyanda koparmaya çalıˇtı˛ı ödünlerden bazılari olarak göze çarpıyor .
Bir tarafta, Türkiye’nin pazarlama gücünü en azami derecede kullanmasının dogal görülmesi savunulurken, di˛er taraftan da ˇansını çok da zorlamaması salık verilmekte, farklı enerji uzmanlarınca. Örne˛in, Türk hükümetinin son zamanlardaki agresif tutumunu ikinci bir Putin olarak de˛erlendiren enerji uzmanlari da yok de˛il . Türkiye’nin nihayetinde bir transit ülke oldu˛u ve tedarikçi bir ülke gibi hareket etmesinin önünde ciddi engeller oldu˛u bir gerçek. Bunun yanısıra, Türk hükümetinin geleneksel Batı yanlısı politikalarının bazılarından kayıyor görüntüsü, konu dıˇı oldu˛u halde tartiˇmalarda sık sık dile getirildi.
ˇurası bir gerçek, Avrupa’nın enerji güvenli˛inin yo˛un bir ˇekilde konuˇuldu˛u bir zaman diliminde, Türkiye’nin önceki gibi kayıtsız ˇartsız bir müttefik olarak artık görülmedi˛i, veya daha yumuˇak bir ifade ile, müttefik olarak konuˇulan Türkiye’nin, aynı cümle bitiminde mutlak sürette bir soru iˇaretinin ve bazı ˇerhlerin konuldu˛unu duymak normalleˇti. Budapeˇte toplantısına da Türkiye Baˇbakanının katılmaması bir ilgi eksikli˛i olarak kaydedildi. Bazı uzmanların Türkiye’deki iç politikaya çokça de˛inip, temelden bazı dinamiklerin de˛iˇti˛ini savunurken, di˛er bazıları ise daha so˛ukkanlı de˛erlendirmelerde bulundu˛u görüldü.
Bununla birlikte açıkça görülen Türkiye’nin önemli bir fırsatın sahibi oldü˛u. Denilebilir ki, Güney Koridoru ve Nabucco, türkiye için Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattından daha onemli avantajlar getirebilir. Türkiye e˛er kartlarını do˛ru oynayabilirse hem kendi do˛algaz ihtiyacını karˇılamada önemli bir yol katedecek, hem de stratejik anlamda, AB’nin enerji güvenli˛ini sa˛layan koridor olarak, AB ile entegrasyonda ve karˇılıklı güven sa˛lama noktasında da önemli basamaklar atlamıˇ olacak. Ve beklenir ki, AB bir kez daha Tükiye’nin önemini kavrama hususunda kendini sorgulamaya baˇlayacak.
NABUCCO ÖNÜNDEKI ENGELLER
Nabucco hattı projesinin önündeki en önemli engelin ˇimdiye kadar sadece Azerbaycan’ın bu projeye do˛algaz vermeyi taahhüt etmesi geliyor. Yakın gelecek itibariyle de Azerilerin taahhüdü yeterli olmayacak. Bu denkleme mutlak surette Türkeministan ve Kazakistan’ında eklenmesi mecburi.
Di˛er taraftan Türkiye’nin son zamanlarda Nabucco projesini sıkça bir koz ˇeklinde tartiˇmalara konu etmesi, AB ile yapilan üyelik görüˇmelerine ba˛laması, Rusya’dan buna benzer nedenlerden dolayı uzaklaˇan AB’yi derinden düˇündürdü˛ünü görmek zor de˛il. Türkiye’nin pazarlık gücünü sonuna kadar kullanma ve di˛er taraftan AB ülkelerine ‘güvenilmez’ ve ‘kaygan’ ülke mesajı vermeme arasındaki dengeyi bulamaması, en büyük risk olarak görüluyor.
Gürcistan-Rusya savaˇından sonra, Nabucco’ya yöneltilen süphelerden biri de fiziksel olarak ne kadar güvenli oldu˛u. Di˛er bir deyiˇle, gelecekte bu hattın geçti˛i ülkelerin güvenli˛inin tehlikede olup olmadı˛ı.
Ayrica, Rusya’nın agresif bir ˇekilde, Nabucco’nun en büyük tedarikçi ülkeleri konumundakı Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan üzerindeki baskısının aynı ˇekilde artirarak devam ettirmesi. Rusya’nın planlı ve kararlı polikaları karˇısında, AB ülkeleri henüz bir araya geliyor görüntüsü vermekte. En son Ukrayna-Rusya do˛algaz krizinin AB’ye kesinlikle yaradı˛ı, önceki da˛ınık görünüme göre, ˇu anki durumun daha ümitvar oldu˛u açık. Bununla birlikte, AB’nin daha bu Rusya’nin karsisinda daha cok yolu oldugu bir gercek.
ILHAN TANIR Washington D.C.’de yasamakta ve ozel bir danisman firmasinda, Arastirma Bolumu Direktoru olarak calismaktadir. Universiteyi Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesinde bitirmis, Master Egitimini ise Amerika’ninVirginia Eyaletindeki George Mason Universitesinde almistir. Kendisine tanir.ilhan@gmail.com adresinden ulasilabilir.
-STRATEJIK BOYUT DERGISININ NISAN AYINDAKI SAYISINDA YAYINLANMISTIR-
Gecti˛imiz Ocak ayının son haftasında, Amerika’nın baˇkenti Washington DC’nin önemli think tank merkezlerinde Avrupa’nın enerji güvenli˛i, yapılan birçok tartıˇmanın ana konusu idi. Bu toplantilarin ilki, 26 Ocak 2008 tarihinde SAIS düsünce kuruluˇunda gerceklestirildi. Amerika Birlesik Devletleri Avrasya Enerji islerinden sorumlu ozel delegesi Buyukelci C. Boyden Gray’in konusmaci olarak katildigi toplantiya olan ilginin genisligi ve katilimcilarin çeˇitlili˛i, konunun ne kadar da ilgi oda˛ında oldu˛unu bir kez daha gözler önüne seriyordu. Turkmenistan, Azarbaycan, Gürcistan, Rusya, Turkiye, Moldava, Mogolistan, Ermenistan ve diger bircok elciliklerin Washington, DC temsilcilerinin de katildigi tartismalar hareretli sorulara, cevaplara ve yorumlara sahne oldu.
Hiç ˇüphesiz, Avrupa enerji güvenli˛inin Amerika’nın baˇkentinde çokça konuˇulur olmasının nedenlerinden en buyugu, geçti˛imiz ay Rusya ile Ukrayna arasında ortaya çikan dogalgaz krizi idi. Öte yandan, herhalde Türkiye’yi en çok ilgilendiren bölümü ise Nabucco dogalgaz hattının özellikle Avrupa Birli˛i gündemine yeniden ve daha kuvvetle oturması, böylece Türkiye’nin her zamankinden daha çok AB ülkelerinin ilgisini çekiyor olması idi. Bu meyanda, planlanan Nabucco boru hattının üçte ikisinin Türkiye’den geciyor olması, ve Türkiye’siz bu projenin imkansızlı˛i, uluslararası iliˇkilerde cok da sik ülkelerin ellerine geçmeyen boyle bir fırsatın, en iyi nasıl kullanaca˛ının hesabını yaptırıyor Türkiye’ye.
Analizimiz, özellikle son haftalarda Washington DC’de bu konu üzerinde konuˇan hatırı sayılır uzmanların görüˇlerinden yola çikarak, en son geliˇmeler ıˇı˛ında Nabucco’yu tartiˇacak. Bu tartıˇma, hatta konu olan ülkeler ve aktörler açilarından ele alınarak yapilacak.
AVRUPA BIRLI˛I (AB)
AB uzun zamandır özelikle Macaristan tarafindan gündemde tutulan Nabucco projesine pratik anlamda deste˛ini gösterecek bir adım atmaktan kaçınıyordu. Halbuki, günümüzde hemen her ülkenin kendi enerji kaynaklarını çeˇitlendirme ve enerji ba˛ımsızlı˛ını kazanma yolunda çaliˇmalar yapması artık bir lüks veya çok derin bir stratejik planlamaya mahal vermiyecek kadar ortada bir gerçek. Bununla birlikte, en son ortaya çıkan Rusya-Ukrayna dogalgaz krizi ile birlikte geç de olsa, AB Rusya’ya olan enerji bagımlı˛ından kurtulmaya do˛ru daha ciddi adımlar atmaya baˇladi. Bu meyanda AB’nin “Güney Koridor” olarak adlandırılan, Rusya’ya alternatif olarak geçen rotaya yatırım yapmaktan baˇka çok da fazla bir alternatifi yok zaten.
Nabucco’nun yanısıra di˛er Güney Koridor hatları: Trans-Kafkas boru hattı, Türkiye-Yunan-Italyan hattı ve White Stream olarak adlandırılan Azerbaycan-Gürcistan-Romanya-Karadeniz hattıyla ba˛lanan Avrupa Birli˛i ülkeleri hattı. Ne varki Nabucco projesi bu alternatif hatlarin en onemli aya˛inı oluˇturuyor; hem büyüklü˛ü hem de stratejik önemi bakımından.
Daha önce gündemde olan Rus-Alman Nord stream de diger bir alternatif hat olarak konuˇuldu ve tartiˇıldı yıllar boyu. Halbuki bu rotada hala Rus Gasprom’a ba˛ımlı bir proje olması itibariyle yine AB’nin enerji çeˇitlendirme politikalarına çozüm getirmiyordu. Özellikle Alman özel sektörünün Gasprom ile olan yakın iliˇkisi, Italyan politik liderlerinin Putin ile süregelen iˇbirli˛i , ve ayrıca, Türkiye’nin itirazları ile Nabuço boru inˇatından çıkartılan (Fransız Kongresinden geçen Ermeni kanunu nedeniyle), Fransız ˇirketi Gaz de France’ın, Rus Gasprom ile çıkarlı iliˇkileri ve belki de en baˇta sayılması gereken, AB’nin geleneksel dertsiz baˇimiza Rusya’yı kızdırarak dert almayalim yaklaˇımı, bu Güney Koridoruna a˛ırlık verilmemesisine yol açmıˇ gibi görünuyordu.
Giriˇ bölümunde de bahsetti˛imiz gibi, Avrupa-Kafkaslar-Rusya enerji denklemi, son ay meydana gelen Ukrayna-Rus dogalgaz krizi ile bir anda bozuldu. Bu krizinin kimden veya neyden kaynaklandı˛ı kimse tarafından anlaˇılamadı. Öte yandan, bu krizden alinan tek mesaj ise, bir kez daha, Rusya’nin güvenilir bir gaz tedarikçisi olmadi˛ı idi. Bu yeni ve yeniden mesajla birlikte, AB, deste˛ini birden bire basta Nabucco olmak uzere, “Güney Koridor” alternatif hattinin arkasina ativerdi.
Daha düne kadar Avrupa’nın enerji güvenli˛i ve tedariki adına çok da gürültü yapmayan AB ülkeleri ˇimdi en kısa zamanda de˛iˇik çapta ve ebatta enerji projeleri için yeni eklemelerle 8.5 milyar Avroluk bir bütçe oluˇturmuˇ durumda . Bunu destekliyen diger bir kanıt, Macaristan’in resmi ajansı MTI’nin 28 Ocaklı haberinden geldi. Buna göre, AB 250 milyon avroluk bir bütçeyi ˇimdiden Nabuço için kullanıma sunacaktı .
Bu yeni geliˇmeler ıˇı˛ında, organizesi çok önceden yapılmıˇ olan ama son krize kadar neticesine çok bel ba˛lanmayan Budapeˇte Do˛algaz Toplantısı birden önemini artirarak en yüksek katılımin oldu˛u bir toplantı haline geldi. 26-27 Ocak tarihlerinde Macaristan’ın baˇkentinde yapilan toplantıdaki havanın bu son geliˇmelerden etkilendi˛ini hem katılımcıların söylediklerinden hem de ortaya çikan demeçlerden görmekteyiz. Macaristan’da ki toplantılara, tedarikçi, transit ülkelerin yanısıra, AB ve ABD nin temsilcileri ve iki yatırimcı Avrupa Bankası da katıldı .
AB ülkeleri, yukarıda saydı˛ımız bu yeni kaynaklar dıˇında da, Budapeˇte toplantısı öncesinde, enerji çeˇitlili˛i ve yatırimları konusunda farklı çalıˇmalar içinde oldu˛unu da gösterdi. Orne˛in, Avrupa Birli˛i Komisyonu Kafkas Gelistirme Örgütünü kurma giriˇimi. Kurulması amaçlanan bu örgütün amacı özel-kamu sektörleri oncülü˛ünde politik, legal ve ticari kaynakları birleˇtirerek “Güney Korridor” rotasina destek bulma olarak aciklandi.
Tükiye’nin geçmiˇte Nabucoo projesine Rusya’nın Gaspromunu da eklemeye çaliˇması ise görünüˇe göre uzmanların çok da anlayamadı˛i bir denklem sunmuˇ ortaya. Konu üzerinde en önemli yazılardan bazılarını ele alan, Jamestown Foundation’un önemli enerji uzmanı Vladimir Soccer’a göre, Rusya’nın bu projeye dahil çaliˇmaları bu Avrupa enerji güvenli˛i ve Güney Koridoru mantı˛ına aykırı. Güney Koridora verilen onemin en büyük nedeni Rusya’ya alternatif bir rota oluˇturarak, Avrupa enerji ba˛ımsızlı˛inın sa˛lanması. Gasprom’un bu koridora dahil edilmesi ise bu amacın gerçekleˇmesine gölge düˇürmekte. Zaten Rusya’da, baˇını Türkiye’nin çekti˛i bu giriˇimlere çeˇitli zamanlarda olumsuz cevap vererek , bu projelere temelden karˇı oldu˛unu birçok kez ortaya koydu .
Butun bu çaliˇmaların yanı sıra, Avrupa Birli˛i’nin kendi içindeki bazi altyapı problemleri de, Avrupa’nın kendi içinde stratejik kararlar almasını engelliyor. Örne˛in, AB üye ulkelerinin kendi aralarında da henuz elektrik sebekelerini butunlestirme ve entegrasyon calismalarını hala gerçekleˇtirememiˇ olması gibi .
RUSYA
Buyukelci C. Boyden Gray, SAIS’deki konuˇmasına “enerji gunumuzde politik bir silahtır ve bu tartısılamaz bir gercektir” diyerek baˇladı. Günümüz Rusya'sının düˇen enerji fiyatları ve derinleˇen global ekonomik kriz ile birlikte 2000'lerden beri süregetirdi˛i hızlı büyüme ve bütçe fazlasından hızla uzaklaˇtı˛ını, bu nedenlerden dolayi da ozellikle onumuzdeki aylarda yabanci sermaye yatirimina muhtaç olaca˛inın altını çizdi. Bu nedenlerden dolayı, Rusya'nın, geçti˛imiz yıllardaki kaba diˇ iliskilerinin stilinin rengini degistirmek zorunda kalaca˛ını sözlerine ekliyordu.
Rusya, halihazırda kendi ana satıicı pozisyonunu tahtından indiricek, Nabucco’da dahil olmak üzere, her turlu projeye karsi cikmaya devam etmekte. Öte yandan, Rusya’nın nasıl olurda, Ukrayna ile özellikle AB ülkelerini tehdit olarak algınan krizi o kadar uzun süre devam ettirmekte bir mahzur görmemiˇ olması hala anlaˇılamayan bir durum. AB’nin Rusya’dan kurtulmaya birkez daha yemin ediyor görünmesiyle birlikte, birçok uzman, Rusya’nın bir kez daha, enerjiyi bir politik silah olarak kullanayım derken, kendi çıkarlarına ve uzun vadedeki hedeflerine zarar verdi˛i konusunda birleˇiyor.
Diger taraftan, John Hopkins Üniversitesinde Orta Asya ve Kafkaslar Enstitüsü baˇkani Dr. Frederick Starr, hic bir ekonomik yaptirimin Rusya’nin enerjiyi politik bir silah kullanmasinin onune gecemeyecegini ileri surdu. Washington, DC de ki onemli düˇünce kurulaˇlarından biri olan Wilson Center’de Araˇtırma görevlisi olarak calıˇan bir diger enerji uzmani Alexandros Petersen ise aynı zamanda Rusya’nın kötüleˇen do˛algaz altyapısına dikkat çekti. Rusya’nın en büyük do˛algaz üretim alanlarının tümünün üretim kapasitesinin azaldı˛ını, di˛er bir deyiˇle, Rusya’nın do˛algaz kartel pozisyonun kabul edilse dahi, uzun koˇuda AB’nin artan do˛algaz ihtiyacının karˇilayamayaca˛ının altini ciziyordu. Washington DC nin taninan enerji uzmanlarindan biri Dr. Ariel Cohen’de yine aynı toplantıda yaptigi konusmada neredeyse tüm Avrupa’da artık ortak paydanın Rusya’dan enerji ba˛ımsızlı˛ını kazanmak üzere geliˇti˛ıni ekledi.
DI˛ER KAFKAS ÜLKELERINDEKI DURUM
Türkmenistan’ın tarihindeki ilk dogalgaz denetimi olan ‘Gaffney Cline denetimi ve incelemesinden’ gaz rezervleri hakkında çok olumlu haberlerin gelmiˇ olması toplantiların bir di˛er en çok konuˇulan konularından biri idi. Guney Yoloten-Osman gaz alanlarinda yapilan bu denetimlerde ve araˇtırmalarda Türkmenistan’da bulunan do˛algazın yaklaˇik en az tahminle 4 trilyon kubic meter oldugu ve daha baska alanlarının ise hala denetimlere sokulmadi˛i gözönüne alındı˛ında bu reservlerin çok ciddi bir yekün tuttu˛u ve Türkmenistan’ın ne olursa olsun, Nabucco projesine dahil edilmesi gereklili˛i herkesçe kabul edilen bir gerçek.
Azerbaycan Nabucco ve di˛er Güney Koridoru projelerinde, geniˇ gaz rezervleri ile en önemli aktörlerin baˇinda gelmekte. Heritage Foundation’da yapilan “Güney Kafkasya’ya Amerikan Politika Yaklaˇımı” adlı toplantıda enerji uzerine yazdigi yazilarla taninan ve su an Azarbeycan Diplomatic Akademide ileri disisliskiler programi direktörü olarak çalıˇan Mr. Fariz Ismailzade halihazırdaki son durumu açık sözlülükle özetledi. Ismailzade, özellikle Türkiye’nin Azerbaycan’a yaklaˇımından yakınıyor ve Türkiye’nin Azerbaycan gazı için transit bir ülke olarak Avrupa’ya taˇıma rölü yerine, Azerbaycan’dan bu gazı satın almak ve sonra da bu gazı yeniden satmak üzerine stratejisini kurmakla sucluyordu.
Yine bu aynı Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri iliˇkileri konusuna de˛inen Amerikan’ın Avrasya enerjisi özel elçisi Boyer’de, Türkiye’nin Turki komˇu ülkelere hala eskiden gelen aliˇkanlıkla küçük kardeˇ gibi davrandı˛ını, Kafkas ülkelerinin ise artik ortak bir ülke olarak konuˇmak ve kendi çıkarları adına politikalarını uygulamak istede˛ini ileri sürdü. Bu meyanda, Azerbaycan’ın artık çekinmeden söyledi˛i argümanı su: enerji satımının nihayetinde bir ticarettir ve kim daha cok para öderse o kazanır.
Bunun dıˇinda Kafkaslar için avantajlı bir durum ise, geçmiˇin aksine, bölge ülkelerinde ciddi bir iç istikrar olması. Ve bu istikrarlı görüntü de konuˇulan bu büyük çaptaki projelerin yapılmasını ve hayata geçirilmisini kolaylaˇtırıcı etki yapmakta.
IRAN
iran’ın bölgede Rusya’dan sonra en geniˇ gaz rezervlerine sahip durumda olması, bu projelerde isminin sürekli geçmesine neden olmakta. Öte yandan, bilindi˛i üzre, Nükleer silahlanma hususundaki tutumundan dolayı, ne Amerika tarafından ne de AB ülkeleri tarafindan, sözü geçen ülkenin Güney Koridor projelerinde yer almasina sıcak bakılmıyor. Di˛er taraftan yeni ABD Baˇkanı Obama’nın önceki yönetime göre Iran’a daha sıcak olan tavrı, bu konuda önümuzdeki aylarda sıcak geliˇimlere neden olacabilece˛ini gösteriyor. Böyle bir yaklaˇım, her konuda oldu˛u gibi, enerji denkeminde de Ortado˛u’da çok seylerin de˛iˇebilece˛ini hatırlatmakta.
Türkiye, Rusya örne˛inde oldu˛u gibi, yine ıran’ı da Nabucco projesine dahil etme çaliˇmalarında öncülük yaptı. Di˛er taraftan Türkiye’ye sa˛ladı˛ı gaz sürecinde geçmiˇ yıllarda ciddi problemler çıkaran ıran’ın, buna ra˛men, zengin gaz rezervleri nedeniyle, en baˇta olmasa bile, gelecekte bu projeye eklenece˛i veya eklenmesi gerekti˛i, üzerinde uzlaˇilan baska bir konu. Ayrıca, ıran’ın do˛algaz çikarma altyapısının çok yeni ve yetersiz olması, ve ciddi yatırımlara ihtiyaç duyuyor olması, özel temsilci Boyden’ın de dedi˛i gibi, Iran’ın yakın zamanda istese de bu projelere ciddi bir katkı saglayamaca˛ını anlatmakta.
ABD VE NATO
Amerikan Baˇkenti Washington, DC’nin Avrupa enerji güvenli˛ine ne kadar ilgi duydu˛unu, burada bulunan düˇünce kuruluˇlarindaki yayımlardan ve tartıˇmalardan dahi anlamak mümkün. Özellikle yeni yönetimin ipleri aldı˛ı bu dönemde, Iran ile olası yakınlaˇma ve bunun getirebilece˛i de˛iˇimleri yukarıda az da olsa de˛indik. Bununla birlikte, Kafkas ülklerindeki demokratik geliˇimin çok yavaˇ iˇledi˛i ve bunun hizlandrılmaya çaliˇılmaˇinın, hala bu ülkelerde güç sahibi olan ülke liderlerini korkutabilece˛i ve bu ülkeleri daha fazlaca Rusya-Çin-Iran yörünegesine itebilece˛i bir gerçek olarak karˇımızda duruyor. Tabi böyle bir geliˇim, enerji üzerine yapılan bunca stratejik kafa yormayı da tehlikeye atabilir. Bu stratejik nedenlerden dolayı, yeni Obama yönetiminin, önceki Bush yönetiminin demokrasi yayma çalıˇmalarını yavaˇlatabilece˛i bölgeye yönelik ayrı bir beklenti.
ABD’nin Nabucco veya Güney Koridoru çalıˇmalarından direk bir yararı bulunmamakta. Bununla birlikte, Amerika gerek 2008’in Ekim ayında yapılan Bakü Enerji Konferansına, gerekse 2009’un Aralık ayının son haftasında yapılan Budapeˇte Konferansına temsilcilerini göndererek ve bu projeleri sonuna kadar destekleyerek, Rusya’dan ba˛ımsızlık yolundaki stratejilerin arkasında durdu˛unu gösteriyor.
NATO da yapılan tartıˇmalarda konuˇulan aktörlerden biri oldu. Sorularla gündeme getirilen NATO’nun Avrupa’nın enerji güvenli˛i konusunda direk olarak rolü olmadı˛ı birleˇilen di˛er bir konu. NATO’nun do˛al olarak altyapı, liman koruma, ve praktik olarak yapabilece˛i yardımlar dıˇinda bir rolünun olmadı˛ı Milli Savunma Üniversitesinden toplantılara katılan Albay Jon E. Chicky tarafından yinelendi.
TÜRKIYE
Öncelikle, artık Avrupa Birli˛inin enerji güvenli˛inde Türkiye’nin söz sahibi oldu˛u bir gerçek. Bu hemen yapılan bütün analizlerde öne çikan bir faktör olarak görülüyor. Bunun ötesinde, Türkiye’nin kendi enerji kaynaklarınin çeˇitlili˛ini ve enerji ba˛imsızlı˛ını düˇünecek olması da normal karsilaniyor. Rusya ve Iran’a do˛algaz açısından çok ciddi bir ba˛imlılı˛ı olan Turkiye, Azerbaycan ile uzun zamandir yaptigi gorusmelerde bir anlasmaya varmaya yakın oldu˛u geçenlerde Azerbaycan Sanayi ve Enerji Bakanı Natıg Aliyev tarafından da do˛rulandı .
Washington, DC’nin düˇünce kuruluˇlarında önceki yılarda yapilan tartiˇmalarda, e˛er konu Türkiye baˇlıklı de˛ilse, Türkiye’nin isminin bahse dahil olması pek nadir görunen durumlardan idi. Bununla birlikte, bu dönemde, Turkiye’nin çevresini ilgilendiren konularda, bu enerji tartıˇmaları da dahil olmak üzere, Türkiye’nin ismini cok sık duymak mümkün. Tabi bazen olumlu bazen ise olumsuz ˇekilde.
Türkiye’nin Nabucco ve di˛er Güney Koridor projelerinde son zamanlarda kendisinin önemini farketti˛i kesin. Bununla birlikte, örne˛in Nabucco projesini Avrupa Birli˛i göruˇmeleri için bir koz olarak kullanıyor görüntüsü, Avrupa Birli˛i ülkelerinin keyfini kaçırmıˇ gibi görünüyor. Güney Kıbrıs Cumhuriyeti tarafindan bloke edildi˛i için Avrupa Birli˛i tarafından açılamayan Enerji baˇlıklı dosyayı, Türkiye Baˇbakanının Brüksel’deki toplantıda dile getirmesi ve Nabucco’yu bu dosyanın açilmına ba˛laması, dikkatlerden kaçmadı. Rusya’nın Gaspromundan, güvenilir olmadı˛ı için kaçan AB’nin, bu seferde Türkiye’nin tehditine maruz kalması AB’yi dusunduruyor gibi.
Türkiye, Nabucco projesinin oneminin ve gerçekleˇebilme ihtimalinin artmasıyla, de˛iˇik kollardan bu projeden en iyi sonucu alma hedeflerini saklamiyor. Hem sadece bir transit ülke olma de˛il, aynı zamanda AB ülkelerine gidecek gazın bir kısmını kullanma hesapları, hem bu gazı daha hesaplı satın alma düˇünceleri, ayrıca projenin insaası aˇamasında Türk inˇaat ˇirketlerine en uzun bölüm olan Türkiye ayagi ihalesini aldirtmaya çalisması, Türkiye’nin bu meyanda koparmaya çalıˇtı˛ı ödünlerden bazılari olarak göze çarpıyor .
Bir tarafta, Türkiye’nin pazarlama gücünü en azami derecede kullanmasının dogal görülmesi savunulurken, di˛er taraftan da ˇansını çok da zorlamaması salık verilmekte, farklı enerji uzmanlarınca. Örne˛in, Türk hükümetinin son zamanlardaki agresif tutumunu ikinci bir Putin olarak de˛erlendiren enerji uzmanlari da yok de˛il . Türkiye’nin nihayetinde bir transit ülke oldu˛u ve tedarikçi bir ülke gibi hareket etmesinin önünde ciddi engeller oldu˛u bir gerçek. Bunun yanısıra, Türk hükümetinin geleneksel Batı yanlısı politikalarının bazılarından kayıyor görüntüsü, konu dıˇı oldu˛u halde tartiˇmalarda sık sık dile getirildi.
ˇurası bir gerçek, Avrupa’nın enerji güvenli˛inin yo˛un bir ˇekilde konuˇuldu˛u bir zaman diliminde, Türkiye’nin önceki gibi kayıtsız ˇartsız bir müttefik olarak artık görülmedi˛i, veya daha yumuˇak bir ifade ile, müttefik olarak konuˇulan Türkiye’nin, aynı cümle bitiminde mutlak sürette bir soru iˇaretinin ve bazı ˇerhlerin konuldu˛unu duymak normalleˇti. Budapeˇte toplantısına da Türkiye Baˇbakanının katılmaması bir ilgi eksikli˛i olarak kaydedildi. Bazı uzmanların Türkiye’deki iç politikaya çokça de˛inip, temelden bazı dinamiklerin de˛iˇti˛ini savunurken, di˛er bazıları ise daha so˛ukkanlı de˛erlendirmelerde bulundu˛u görüldü.
Bununla birlikte açıkça görülen Türkiye’nin önemli bir fırsatın sahibi oldü˛u. Denilebilir ki, Güney Koridoru ve Nabucco, türkiye için Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattından daha onemli avantajlar getirebilir. Türkiye e˛er kartlarını do˛ru oynayabilirse hem kendi do˛algaz ihtiyacını karˇılamada önemli bir yol katedecek, hem de stratejik anlamda, AB’nin enerji güvenli˛ini sa˛layan koridor olarak, AB ile entegrasyonda ve karˇılıklı güven sa˛lama noktasında da önemli basamaklar atlamıˇ olacak. Ve beklenir ki, AB bir kez daha Tükiye’nin önemini kavrama hususunda kendini sorgulamaya baˇlayacak.
NABUCCO ÖNÜNDEKI ENGELLER
Nabucco hattı projesinin önündeki en önemli engelin ˇimdiye kadar sadece Azerbaycan’ın bu projeye do˛algaz vermeyi taahhüt etmesi geliyor. Yakın gelecek itibariyle de Azerilerin taahhüdü yeterli olmayacak. Bu denkleme mutlak surette Türkeministan ve Kazakistan’ında eklenmesi mecburi.
Di˛er taraftan Türkiye’nin son zamanlarda Nabucco projesini sıkça bir koz ˇeklinde tartiˇmalara konu etmesi, AB ile yapilan üyelik görüˇmelerine ba˛laması, Rusya’dan buna benzer nedenlerden dolayı uzaklaˇan AB’yi derinden düˇündürdü˛ünü görmek zor de˛il. Türkiye’nin pazarlık gücünü sonuna kadar kullanma ve di˛er taraftan AB ülkelerine ‘güvenilmez’ ve ‘kaygan’ ülke mesajı vermeme arasındaki dengeyi bulamaması, en büyük risk olarak görüluyor.
Gürcistan-Rusya savaˇından sonra, Nabucco’ya yöneltilen süphelerden biri de fiziksel olarak ne kadar güvenli oldu˛u. Di˛er bir deyiˇle, gelecekte bu hattın geçti˛i ülkelerin güvenli˛inin tehlikede olup olmadı˛ı.
Ayrica, Rusya’nın agresif bir ˇekilde, Nabucco’nun en büyük tedarikçi ülkeleri konumundakı Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan üzerindeki baskısının aynı ˇekilde artirarak devam ettirmesi. Rusya’nın planlı ve kararlı polikaları karˇısında, AB ülkeleri henüz bir araya geliyor görüntüsü vermekte. En son Ukrayna-Rusya do˛algaz krizinin AB’ye kesinlikle yaradı˛ı, önceki da˛ınık görünüme göre, ˇu anki durumun daha ümitvar oldu˛u açık. Bununla birlikte, AB’nin daha bu Rusya’nin karsisinda daha cok yolu oldugu bir gercek.
ILHAN TANIR Washington D.C.’de yasamakta ve ozel bir danisman firmasinda, Arastirma Bolumu Direktoru olarak calismaktadir. Universiteyi Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesinde bitirmis, Master Egitimini ise Amerika’ninVirginia Eyaletindeki George Mason Universitesinde almistir. Kendisine tanir.ilhan@gmail.com adresinden ulasilabilir.
Subscribe to:
Posts (Atom)